|
Qon aylanish sistemasi. Zog’ora baliqning yuragi tana bo`shlig’ining oldingi qismida qorin tomonida joylashgan.
Uning faqat uchta bo`limi: venoz sinusi (qo`ltig’i), yurak bo`lmasi va uning ostida joylashgan muskulli yurak qorinchasi bor (58-rasm). Zog’ora baliq va umuman, suyakli baliqlar yuragida arterial konus bo`lmasligi bilan tog’ayli baliqlar yuragidan farq qiladi.
Y
58-rasm. Baliq yuragining uzunasiga ke-silgani (sxemasi): I - akulaniki, II- suyakdor baliqniki: 1-venoz sinusi, 2-yurak bo`l-masi,
3-yurak qorinchasi, 4-arterial konus, 5-arterial konusning rudementi, 6-aorta so`g`oni.
urak qorinchasidan yo`g’on qon tomiri – qorin aortasi chiqib, boshlanish joyida aorta so`g’oni deb ataladigan kengayish hosil qiladi. Aorta so`g’oni klapanlari va ko`ndalang yo`lli muskullari bo`lmasligi bilan yurak bo`limlaridan, xususan arterial konusdan farq qiladi, shuning uchun ham u yurak singari mustaqil urib (ishlab) turmaydi
(59-rasm).
Shunday qilib, qon olib keluvchi jabra arteriyalari, jabra yaproqlarida kapillyarlar sistemasiga bo`linib ketadi. Bu kapillyarlarning juda yupqa devorlari orqali qon bilan jabrani yuvib o`tivchi suv orasida gazlar almashinuvi ro`y beradi.
So`ngra kislorodga boy arterial qon, kapillyarlar orqali qon olib keluvchi jabra arteriyalariga yig’ilib, natijada toza qon orqa (dorzal) tomonda joylashgan bir juft aorta ildiziga quyiladi.
Aorta ildizlari boshning orqasida umurtqa pog’onasining tagida bir-biri bilan qo`shilib, butun organlarga qon olib boruvchi qon tomirlar chiqadigan orqa aortani hosil qiladi.
D
59-rasm. Suyakli baliqlar qon aylanish sistemasi sxemasi: 1-yurak bo`lmasi,
2-yurak qorinchasi, 3-aorta piyozchasi,
4-qorin aortasi, 5-olib keluvchi jabra arteriyalari, 6-olib ketuvchi jabra arteriyalari, 7-aorta ildizi, 8-orqa aorta 9-uyqu arteriyasi, 10-o`mrov arteriyasi, 11-dum venasi,
12-keyingi o`ng kardinal vena, 13-keyingi chap kardinal vena, 14-buyrak qopqa sistemasi,
15-ichak osti venasi, 16-jigar qopqa sistemasi, 17-kyuvyerov quyilishi, 18-jigar venasi,
19-oldingi kardinal vena (venoz qonli tomirlar qora rangga bo`yalgan).
um bo`limidagi venoz qon toq dum venasi orqali keladi va ikkiga bo`linib buyraklarga boradi. Suyakli baliqlarning ko`pchiligida tog’ayli baliqlarga qarshi o`laroq faqat chap buyrakda, chap keyingi kardinal vena mayda kapillyarlarga bo`linib qopqa sistemasini hosil qiladi. Keyingi o`ng kardinal vena esa kyuvyerov qo`shilishigacha uzluksiz boradi. Buyraklardan keluvchi keyingi kardinal venalar yurak atrofida bosh qismdan venoz qon olib keluvchi oldingi kardinal venalar bilan qo`shiladi. Keyingi va oldingi kardinal venalarning qo`shilishi natijasida yurakning venoz qo`ltig’iga quyiladigan juft kyuvyerov quyilishi hosil bo`ladi. Jigar qopqa venasi ichakdan mustaqil boshlanadi. Bu vena jigarda kapillyarlarga bo`linadi va shu kapillyarlar yana birlashib venoz sinusga quyiladigan jigar venasiga aylanadi.
Tog’ayli baliqlarga xos juft suzgichlardan qon olib keluvchi yonbosh venalar suyakli baliqlarda bo`lmaydi. Baliqlarning yuragida har doim venoz qon bo`ladi. Qon aylanish doirasi bitta; bunda arterial qon venoz qon bilan aralashib ketmaydi.
Qon aylanish doirasi ikki funktsiyani bajaradi: organizmning barcha hujayralarini oziq va kislorod bilan ta`minlaydi hamda venoz qonni qaytadan tiklaydi. Bu quyidagicha amalga oshadi. Arteriyalar orqali yurakdan venoz qon chiqib, jabralarga boradi, qon jabralarda oksidlanib arterial qonga aylanadi va arteriya qon tomirlari orqali yurakka keladi. Arterial va venoz qon ular tarkibidagi gazning sifatiga qarab aniqlanadi, natijada qonning nomi bilan qon tomirlarining nomlari hamma vaqt ham to`g’ri kelavermaydi. Masalan: qorin aortasi va olib keluvchi jabra arteriyalarida venoz qon bo`ladi, shuning uchun qonning tarkibiga qaramasdan, balki yurakdan chiquvchi qon tomirlari arteriya va yurakka keluvchi qon tomirlari vena deb ataladi.
Suyakli baliqlarning qon bosimi tog’ayli baliqlarnikiga nisbatan yuqoriroq bo`ladi (suyakli baliqlarda 18-120 mm simob ustuni bo`lsa, tog’ayli baliqlarda 7-45 mm simob ustuniga teng bo`ladi).
Do'stlaringiz bilan baham: |
