Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Teriyalar yoki haqiqiy darrandalar (Theria) kenja sinfi

Bu kenja sinfga xaltali va yo`ldoshli sutemizuvchilar kiradi. Ular quyidagi belgilar bilan xarakterlanadi:

1) barchasi tirik bola tug’adi; yo`ldoshi rivojlangan;
2) sut bezlari naychasimon emas, balki uzum boshi shaklida bo`ladi, barchalarida sut bezlari so`rg’ichlari bo`lib, bu yerga sut bezlari yo`llari ochiladi;
3) kloakasi bo`lmaydi, ichaklari va siydik-tanosil teshiklari mustaqil teshiklar orqali tashqariga ochiladi;
4) tumshug’i shoxsimon moddadan iborat g’ilof bilan qoplanmagan. Aksariyat turlarida etli lab bo`ladi.
Bu kenja sinfning hozirgi yashab turgan turlari ikkita infrasinfga bo`linadi, ya`ni tuban darrandalar (Metatheria) va yuksak darrandalar yoki yo`ldoshlilar (Eutheria).
Tuban darrandalar infrasinfiga bitta – Xaltalilar (Marsupialia) turkumi kiradi.
Xaltalilar (Marsupialia) turkumiga kiradigan sutemizuvchilarning tashqi ko`rinishi xilma-xil. Ularning yo`ldoshi zaif rivojlangan yoki bo`lmaydi. Bachadonda embrionning zaif rivojlanishiga sabab embrion pardalari bachadon devoriga yopishib o`smaydi, shuning uchun yuksak sutemizuvchilar embrioniday ozuqa moddalar yetarli bo`lmaydi. Bolalari kichkina, nimjon va chala tug’iladi. Sut bezlarini maxsus qisuvchi muskuli qisqarishi orqasida ularning nimjon bolalari og’ziga sut oqib tushadi, ba`zi turlarida qopchiq bo`lmasa ham, lekin xaltalilarning hammasida bir juft qopchiq suyagi bo`ladi. Ko`krak so`rg’ichlari xalta (qopchiq) ichiga ochiladi, xaltasi (qopchiq) bo`lmagan vakillarida esa ko`krak-qorin qismiga ochiladi. Bosh miyasi tuban tuzilgan, qadoqli tanacha yo`q. Urg’ochisida 2 ta bachadon va 2 ta qin bo`ladi. Tana harorati birteshiklilarga nisbatan yuqori (36⁰C), lekin yo`ldoshlilarga nisbatan past bo`ladi, ya`ni tana harorati doimiy bo`lmaydi. Xaltalilarning faqat oldingi oziq tishlari almashinadi. Ular Avstraliyada, Janubiy Amerikada va bitta turi Shimoliy Amerikada tarqalgan (217-rasm).
Xaltalilar turkumi vakillarining o`lchami 4 sm dan (qopchiqli sichqon) 1,6-2 m gacha (kulrang gigant kenguru) boradi. Ularning homiladorlik davri qisqa: Amerika opossumlarida 12 kun, gigant kenguruda esa 30-40 kun davom etadi.
Xaltalilar (Marsupialia) turkumining, 3 ta kenja turkumi, 9 ta oilasi, 71 ta urug’i va 270 tacha turi bor.