Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

197- rasm. Har xil sutemizuvchilar barmoqlarining bo`yiga kesimi: A- maymunniki,
B-odamniki, V-itniki, G-otniki. 1- changal tirnoq yoki tirnoq plastinkasi, 2- tuyoqning shox devori, 3- barmoq yostiqchasi, 4- strelka, 5- taglik plastinkasi.

Bu hosilalar kitsimonlarda, ko`rshapalaklarning oldingi oyoqlaridagi barmoqlarida bo`lmaydi, sirenlar va tyulenlarda esa kam taraqqiy etgan.

Daraxtda yashovchi darrandalarda tirnoqlari o`tkir va kuchli bukilgan, yerni kavlab yashovchilarda – cho`zilgan va yalpoq bo`ladi. Odatda mushuksimonlarning (geparddan tashqari) tirnog’i ichkariga tortiladi.
Maymunlarga xos bo`lgan tirnoq ancha yassi, serbar, barmoq uchini faqat ustki tomonidan qoplab turadi. Ularda barmoq uchini pastdan qoplab turadigan yumshoq barmoq yostiqchasi taraqqiy etgan bo`ladi, bunga tirnoq plastinkasi deyiladi. Nihoyat, barmoq uchini oldingi va yon tomonlardan ham o`rab olgan shox modda-tuyoq hosil bo`ladi. Tuyoqda tirnoq plastinkasiga mos keladigan shox devor, shox taglik va strelka bo`ladi. Qoramol, antilopa, qo`y va echkilarning shoxlari ham shox modda hosilasi hisoblanadi. Ular epidermisdan hosil bo`lib, mustaqil suyak o`qida joylashadi va peshona suyaklariga birikadi. Bu shoxlarning ichi bo`sh bo`lib, sinsa yoki tushsa qayta o`sib chiqmaydi, ya`ni tiklanmaydi. Bug’ularning shoxi suyak hosilasi va chin teridan rivojlanadi, bu shoxlar har yili tushib turadi.
Bir qancha sutemizuvchilarning dumi va oyoqlarida tangachalari bor, bu esa sudralib yuruvchilar va qushlardagi tuzilmalarga mos keladi. Bu tangachalar xaltalilarda, hasharotxo`rlarda va kemiruvchilarda (sichqon, kalamush, bobr) bo`ladi. Yasherlar va pangolinlarda tangachalar kuchli rivojlangan bo`lib, gavdasini to`liq qoplab oladi.
Sutemizuvchilarda teri bezlari va boshqa bezlarining sekreti (jinsiy va ovqat hazm qilish yo`llari, siydik, ixtisoslashgan bezlar sekreti kabi) turlar orasida eng muhim kimyoviy signalizatsiya vositasi bo`lib xizmat qiladi. Muayyan yashash joyiga ega bo`lgan hayvonlar individlari juftlari, oilalari o`z joylarini tamg’alaydi. Hid tamg’alari toshlar, to`nkalar, alohida daraxtlar yoki yer ustiga qo`yiladi. Teri bezlari, asosan sutemizuvchilarda epidermal murtakdan hosil bo`ladi va bu bezlar chin teriga cho`kkan bo`ladi. Sutemizuvchilar terisidagi bezlar tuzilishi va funktsiyasiga ko`ra qushlarnikidan farq qiladi. Sutemizuvchilar terisida, asosan ter, yog’, hid va sut bezlari bo`ladi.