Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Qirg’ovullar (Phasifanidae) oilasiga tovuqsimonlar turkumining eng ko`p turlari kiradi. Ular, asosan Janubiy kengliklarda keng tarqalgan bo`lib, oyoqlari patsiz, erkaklarining oyoqlarida katta pix bo`ladi. Bu oilaga xonaki kurkaning ajdodi – Shimoliy Amerika kurkasi (Meleagris gallopavo), Afrika sesarkasi (Numida meleagris), Hindiston tovusi (Pavo cristatus), Hindiston yovvoyi bankiv tovug’i (Gallus gallus), qirg’ovullar, kakliklar va bedanalar kiradi. Hozirgi tovuqlarning ajdodi hisoblangan yovvoyi bankiv tovug’i Janubiy Xindiston, Janubi-Sharqiy Osiyo va Himolay tog’lari etaklaridagi tropik o`rmonlarda yashaydi. O`zbekistonda qirg’ovullar oilasining 7 ta turi uchraydi.
Bedana (Coturnix coturnix) qirg’ovullar oilasi orasida eng maydasi bo`lib, og’irligi 80-120 g keladi. Tovuqsimonlar turkumi ichida faqat bedanalar uchib ketuvchi qushlar hisoblanadi. Bizdagi bedanalar, asosan Hindistonda va Afrikada, ozroq qismi esa Yevropaning janubida va Kavkazda qishlaydi. Ular ko`pincha ochiq joylarda, ya`ni cho`lda, dalada, o`tloqzorlarda yashaydi.
Bedanalar o`t-o`lanlar orasiga 12-15 ta, ba`zan 24 tagacha tuxum qo`yadi va tuxumni 21 kun bosadi. Ular o`simlik ozuqalari va mayda umurtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Bedanalar kuzda juda ham semirib ketadi va ko`plab ovlanadi. O`rta Osiyo davlatlarida odamlar bedanani sayroqi qush sifatida xonadonlarda boqishadi. Oxirgi yillarda bedana tuxumi va mazali go`shti uchun maxsus fermalarda boqiladi.
Kaklik (Alectoris graeca) childan bir oz yirikroq, og’irligi 400-500 g keladi. MDHda keng tarqalgan. Patlari qo`ng’ir-kulrang. Kakliklar, asosan Kavkaz, O`rta Osiyo, Oltoyning tog’li hududlarida ko`p uchraydi. O`zbekistonda Qizilqum tog’lari va O`zbekistonning barcha tog’li hududlarida tarqalgan. Ular o`z uyalarini yerni kavlab ichiga xas-cho`p va patlar solib quradi. Uyalariga 12-26 ta tuxum qo`yadi. Tuxumlarini 21 kun bosib yotadi. Go`shti mazali.
Qirg’ovullar, asosan Osiyoning janubiy qismida ko`plab uchraydi. MDHda, shu jumladan, O`zbekistonda qirg’ovullardan oddiy qirg’ovul (Phasianus colchicus) daryo vodiylaridagi to`qaylarda hamda Tyanshan, Turkiston va Boysun tog’larida uchraydi. Erkagining oyog’ida katta pixi bo`ladi va oyoqlari patsiz. MDHda qirg’ovullar Volga bo`ylarida, Kavkaz, O`rta Osiyo, Qozog’iston va Uzoq Sharqda tarqalgan.
Ular qalin o`rmonlarda, butalar orasida va qamishzorlarda yashaydi. Qirg’ovul chiroyli, yirik qush, erkagining og’irligi 1,5 kg keladi. Patlarining rangi urg’ochilaridan farq qiladi, ya`ni ko`kragi, bo`yni va orqasi yaltiroq binafsha tusda, ko`kragining o`rtasi esa qizil rangda bo`ladi. Urg’ochisining orqasi ochiq qo`ng’ir tusda, ko`kragining usti sarg’ish-jigarrangda bo`ladi. Daraxtlarga kamdan-kam qo`nadi. Uyasini butalar orasiga chuqurchalar qazib, xas va pat bilan to`shalgan uya quradi. 10-18 ta tuxum qo`yadi. Inkubatsiya davri 25-26 kun. Qirg’ovullar har xil o`simlik urug’lari, mevalar va hasharotlar bilan oziqlanadi. Boshoqli donlar yig’ishtirilgandan keyin dalada to`kilib qolgan donlar bilan ham oziqlanadi, g’allachilikka zarar yetkazmaydi. Zararkunanda hasharotlarni va begona o`tlarni urug’ini yeb foyda keltiradi. Ko`p hududlarda daryolar o`zanlarining o`zgarishi, to`qaylarning o`zlashtirilishi sababli qirg’ovullarning soni kamayib ketmoqda. Shuning uchun ularni maxsus qo`riqxonalarda ko`paytirilmoqda.
Afrika o`rmonlari va butazorlarida sesarkalar (Numidinae) kichik oilasiga kiruvchi 7 ta tur uchraydi. Tashqi ko`rinishidan tovuqqa o`xshaydi. Massasi 1 kg atrofida.
Shimoliy Amerikaning janubiy hududlarida va Markaziy Amerikada alohida kurkalar (Meleagridinae) kichik oilasiga kiruvchi 2 tur kurka uchraydi.