Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Nafas olish
ushlar uchganda ko`krak qafasi qanotlar uchun tayanch bo`lgani sababli harakatsiz bo`ladi, bunda nafas olish qanotlarini tushirish va ko`tarish hisobiga amalga oshadi. Qanotlar tushirilganda havo xaltachalari siqiladi. Qushlar uchayotganda bir marta olingan havodan ikki marotaba nafas oladi. Uchish vaqtida havo xaltachalarining nasos organi sifatidagi ahamiyati nihoyatda katta. Qanotlar ko`tarilganda havo xaltachalari kengayadi va havo katta kuch bilan avval o`pkaga, keyin o`pka orqali havo xaltachalariga o`tadi. Qanotlar tushirilganda havo xaltachalari siqiladi va o`pkaga yana toza havo kiradi. Havo xaltachalarida gazlar almashinmaydi. Bu holat qo`sh nafas olish deb ataladi (157-rasm).
1


Nafas chiqarish
57-rasm. Qushlarning nafas olish sistemasida havo harakatining sxemasi (Shmidt-Nielsenu, 1976): 1-oldingi havo xaltachalari, 2-o`pka, 3-keyingi havo xaltachalari. Qora chiziqli strelkalar orqali havo oqimining yo`nalishi ko`rsatilgan, punktr chiziqli strelkalar orqali havo xaltachalarining kengayishi va torayishi ko`rsatilgan, X-belgisi bilan esa nafas olish fazasi vaqtida havo oqimining bekilish joyi ko`rsatilgan.

Shunday qilib, uchayotganda qushlarning gaz almashinuvi faqat nafas olgandagina emas, balki nafas chiqarilganda ham sodir bo`ladi. Qushlar qancha tez uchsa, shuncha qanotlarini ko`tarib tushiradi va ularning nafas olishi ham shunchalik tezlashadi. Umuman, qushlardagi havo xaltachalari ma`lum miqdorda bo`lib, 2 tasi bo`yinda, 1 tasi o`mrovaro, 2-3 jufti ko`krakda va eng katta bir jufti qorin tomonda joylashgan (158-rasm).

Qushlarning harakatlanishiga qarab ularning nafas olish tezligi ham turlicha bo`ladi. Masalan: kaptar uchmasdan daraxtga qo`nib tinch turganida bir minutda 26 marta, yurganida 77 marta, uchganda esa 400 marta nafas oladi. Umuman, mayda qushlarning nafas olish tezligi yirik qushlarga nisbatan yuqori bo`ladi. Tinch turganda g’ozlar o`rtacha bir minutda 12-24 marta, o`rdaklar 30-43 marta, mayda chumchuqsimonlar esa 90-100 marta nafas oladi. O`rdaklar uchayotganida 90-120 marta nafas oladi va hokazo.