Referat bajardi : Abdurashitov Nurbek O'quvchi 8 Tekshirdin: Shodiyeva Munira

---

BIOLOGIYA

FANIDAN

REFERAT

Bajardi : Abdurashitov Nurbek

O'quvchi 8

Tekshirdin: Shodiyeva Munira

---

Dinozavrlar (Dinosauria) — qirilib ketgan sudralib yuruvchilar.

Tanasining uz. 20 sm dan 30 m gacha. Antarktidadan tashqari hamma

qitʼalarda, jumladan Oʻrta Osiyo va Qozogʻistonda triasboʻr davrlari

qatlamlaridan maʼlum. Yura davrida keng tarqalgan, oxirgi D. boʻr

davrida (65 mln. yil oldin) qirilib ketgan. Olimlar ayrim D.ning qirilib

ketishini global katastrofa (asteroidning tushishi va boshqalar),

boshqalari yer yuzida oʻsimliklar qoplami va iqlimning asta-sekin

oʻzgarishi (mas, aridizatsiya — quruqlashishi) yoki ular yashaydigan

muhitdagi boshqa noqulay oʻzgarishlar bilan bogʻlashadi. 600 ga yaqin

turi maʼlum. D. 2 turkum: kaltakesaksimon va qushsimon D.ga ajratiladi.

---

Qushlar — umurtqali hayvonlar sinfi. Trias davrida yashagan sud-ralib

yuruvchilarning psevdozuxlar turkumidan kelib chiqqanligi taxmin qilinadi. Q.ning

qazilma qoldiqlari juda kam; dastlabki qazilma qoldiq — arxeopteriksnshk

toshdagi izi va suyaklari yura davriga tegishli. ayrim morfologik belgilar (orqa

oyoqlardagi muguz tangachalar, muguz tumshuq va boshqalar) hamda fiziologik

xususiyatlari (tuxum qoʻyishi)ga koʻra Q. sudralib yuruvchilarga oʻxshaydi, lekin

tanasi pat bilan qoplanganligi tufayli ulardan farq qiladi

---

Q. tayanch-harakat sistemasining oʻziga xos tuzilishiga sabab boʻlgan.

Qanotlarning paydo boʻlishi bilan oldingi oyoklar, yelka kamari suyaklari va

muskullari shakllangan (koʻkrak toj suyagi rivojlangan, uchish muskullari tana

vaznining 25% ini tashkil etgan); yerda 2 oyoqda yurganida murakkab yaxlit

tuzilgan dumgʻaza va orqa oyoqlari muskullari qayta muvo-zanat saqlash

vazifasini bajaradi. Q.ning qovurgʻalari oʻzaro harakatchan qoʻshilgan 2 qismdan

iborat boʻlib, nafas olishda koʻkrak qafasi hajmining oʻzgarishiga, yaʼni elastikligi

kam oʻpka toʻqimasi orqali havoni havo xaltalariga va naysimon suyaklar

boʻshligʻiga oʻtishiga yordam beradi. Q.da nafas olish jarayoni oʻziga xos kechadi.

Q.ning bronxlari havo xaltachalari bilan (9—10 tacha) tutashgan. Nafas olish havo

oʻpkadan xaltachalarga oʻtayotganida va ulardan yana oʻpka orqali qaytib

chiqayotganida sodir boʻladi.

---

Havo xaltachalari termoregulyatsiyada ishtirok etadi; suvda suzuvchi

Q.da esa shoʻngʻishda tana tigʻizligini oʻzgar-tirishga imkon beradi.

Ovqat xiliga moslanish qiziloʻngachning ixtisosla-shuvi (ayrim Q.da

jigʻildonning rivojlanishi), muskulli oshqozonning paydo boʻlishi va

ichakning uzayishiga olib kelgan. Q.ning toʻgʻri ichagi rivojlanmagan.

Ayirish orgʻanlari 2 ta yirik buyraklar tana vaznining 1 — 2% ini tashkil

etadi; qovugʻi boʻlmaydi. Ichagi, siydik chiqarish va jin-siy bezlari

sistemasi yoʻli kloakaga ochiladi. Qattiq poʻchoq bilan qoplangan yirik

tuxum qoʻyishi tufayli Q.ning chanoqkamari suyaklari yiriklashgan. Q.

narida 2 tadan urugʻdon va urugʻ yoʻli, modasida faqat chap tuxumdon