Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

125-rasm. Xameleonlar.

Umurtqa pog’onasi faqat tana va dum umurtqalariga bo`linadi. Ilonlar gavdasining usti tangacha va qalqonlar bilan qoplangan. Ko`z qovoqlari o`zaro qo`shilib yupqa parda hosil qiladi va soat oynasidek ko`zini ustidan berkitib turadi. Nog’ora bo`shlig’i va nog’ora pardasi yo`q. O`pkasi toq, ularda faqat o`ng o`pka pallasi rivojlangan. Buyraklari va jinsiy organlari tasmasimon cho`ziq, siydik pufagi yo`q. Jag’ apparatining suyaklari (tanglay, qanotsimon va tangachasimon) o`zaro harakatchan qo`shilgan.

126-rasm. Ilon skeleti: 1-bosh skeleti, 2-tana umurtqalari, 3-dum umurtqalari.

Shu sababli ilonlar o`z o`ljalarini butunlay yutadi. Bo`g’ma ilonlar o`ljasini gavdasi bilan o`rab bo`g’ib o`ldiradi, zaharli ilonlar esa o`ljasini zaharlab o`ldirib keyin yutadi.

Zaharli ilonlarning yuqorigi jag’ida zahar tishlari bo`ladi, bu tishlari boshqa tishlaridan farq qiladi va yuqori jag’ suyaklariga o`rnashgan bo`ladi. Zahar tishlari jag’i ochilganda ustki jag’iga vertikal holda, jag’i yopilganda esa ularning uchi orqa tomonga qayriladi (127-rasm).



127-rasm. Shaqildoq ilon jag’larining yopiq (yuqorida) va ochiq (pastda) holdagi ko`rinishi: 1-zahar tishi, 2-ustki jag’ suyagi, 3-ko`ndalang suyak, 4-qanotsimon suyak, 5-tangacha suyak,
6-kvadrat suyagi, 7-muskullari.

Qora ilon, shaqildoq ilonlarning zahar tishlari ichida kanali bo`ladi, kapcha (kobra) ilon va ko`lvor ilonlar zahar tishlarining sirtida egatchalari bo`lib, zahar shu nov va kanallardan ilon chaqqanda oqib chiqadi. Zahar maxsus ustki jag’ bezlari tomonidan ishlab chiqiladi. Ilonlarda ilmoq singari qayrilgan va uchi o`tkir tishlari bo`ladi. Odam uchun kapcha ilon, qora ilon, mamba va shaqildoq ilonlarning chaqishi juda xavfli hisoblanadi. Mambani hisobga olmaganda yuqorida keltirilgan zaharli ilonlar Respublikamiznining cho`l va tog’li hududlarida tarqalgan. MDHda yana chipor ilonlar va suv ilonlari keng tarqalgan.

Ilonlar turli xil hayvonlar, ya`ni kemiruvchilar, mayda kaltakesaklar, baqalar va hasharotlar bilan oziqlanadi. Ilonlar tuxum qo`yib, tuxumdan tirik tug’ib yoki tirik tug’ib ko`payadi.
Ilonlar kenja turkumining sistematikasi ancha murakkab. Bu kenja turkumga 13 ta oila va 3000 taga yaqin tur kiradi. MDHda ilonlarning 60 taga yaqin turlari uchraydi, shu jumladan, O`zbekistonda 6 ta oilaga kiruvchi 21 ta tur ilonlar uchrashligi aniqlangan.