Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

II.9. TO`GARAK OG’IZLILARNING KELIB CHIQISHI

H

32-rasm. Qalqondor Pteraspis, devon qatlamidan topilgan.
ozirgi bosh skeletlilar kenja tipining orasida eng sodda va tuban tuzilgani to`garak og’izlilar sinfi vakllari hisoblanadi. Bu sinf vakillari umurtqalilarning filogeniyasini aniqlashda katta ahamiyatga ega. Afsuski, paleontologiya dalillari umurtqalilar ajdodlarining tuzilishi haqidagi savolga bevosita javob bera olmaydi. Chunki hozirgi vaqtda yashab turgan to`garak og’izlilarning bevosita ajdodlari qazilma holda topilmagan. Lekin silur davrining boshlarida primitiv boshskeletsiz-lardan, jag’siz umurtqalilar ajralib chiqqan.
Umurtqalilar eng qadimgi ajdodlarining topilmalari silur va devon davriga to`g’ri keladi. Bu qatlamlardan qalqondorlar (Ostracodermi) deb ataluvchi baliqsimon g’alati hayvonlar topilgan (32-33-34-rasmlar). Tanasini qoplab turgan qalin va yirik suyak kosasi, ya`ni qalqoniga qarab ularga shunday nom berilgan.
Qalqondorlarda ham xuddi to`garak og’iz-lilarga o`xshab bitta, toq burun teshigi, ichki qulog’ida ikkita yarim doira nay, miya qutisi bilan qo`shilib ketgan jabra skeleti, endoderma-dan hosil bo`lgan jabra xaltachalari bo`lib, jag’lari va juft suzgich qanotlari bo`lmagan. Bu belgilarning hammasi qalqondorlarni hozirgi to`garak og’izlilar bilan birga jag’sizlar (Agnatha) bo`limiga kiritishga shubha qoldirmaydi.





33-rasm. Qalqondor baliq Cephalaspis, pastki devon qatlamidan topilgan.

Skandinaviyalik olim Stenshio va rus paleontolog olimi D.V.Obruchevni olib borgan tekshirishlari natijasida qazilma jag’sizlar batafsil o`rganilgan.

C ephalaspis va unga yaqin qalqondorlarning tuzilishi to`liq tiklangan. Ularning gavdasi yapaloq, og’zi boshining pastki tomonida joylashgan bo`lib, xuddi to`garak og’izlilarnikiga o`xshash so`ruvchi tipda bo`lgan va ko`zlari tepaga qaragan. Plankton va detritlar bilan oziqlangan. Shu belgilariga qarab, ular suv tagida hayot kechirgan, deb xulosa qilingan. Shuning bilan bir qatorda Cephalaspis boshining orqa tomonida tangachalar bilan qoplangan bir juft kurak bo`lgan. Ayrim tadqiqotchilar shu kuraklarni murtak holdagi ko`krak suzgich qanoti, deb faraz qiladilar.