Lektsiya teksti Defektologiya (Logopediya) bakalavr ta`lim bag`dari 1-kurs ushin mo`lsherlengen Du`ziwshi

Balalar so`ylewin tekseriw. Balalar so`ylewin teksergende ta`rbiyashı itibardı olardın` dawıslardı ayta alıw ha`m uqsas dawıslardı parq qıla alıw ko`nlikpesine qaratadı. Bul istin` na`tiyjesin da`pterge jazıp barıp, son` balalar tilinin` halatın ko`rsetiwshi keste du`zedi (4-keste). Balalar dawıslardı qay da`rejede ayta alıwı arnawlı tan`lang`an materiallar tiykarında tekseriledi. 6 jaslı balalar tilindegi dawıs aytılıwının` kemshiligi a`dettegi fiziologiyalıq xarakterge iye bolmay, ba`lkim turg`ın halatqa iye baladı. Bazıda bala aytıp bergen, ba`rshe dawıs toparı bar bolg`an qosıqtı tın`lap turıp onın` dawıs aytılıwında qanday kemshilik bar ekenligin da`rhal anıqlap alıwı mu`mkin. Balalar tilin ha`r ta`repleme teren` tekseriw ushın su`wretler bolıwı sha`rt. Bul su`wretler su`yreliwshi, shuwıllawshı sonor dawıslarına mo`ljellep tan`lanıwı sha`rt. Dawıs aytılıwında ushıraytug`ın kemshilikler aldın «Dawıslar aytılıwı» degen bo`limde bayan etip beriledi, sonnan keyin balalardın` uqsas dawıslardı parq qılıw qa`bileti tekseriledi. Ko`binshe aralasıp ketetug`ın: su`yreliwshi – shuwıllawshı (s – sh, z – j, ts – ch), dawıslı – dawıssız (v – f), z – s, j – sh, b – p, d – t, g – j), sonorlı (l – r) dawıslar toparı tekseriledi.

Ta`rbiyashı dawıs aytılıwın tekseriw waqtında to`mendegi u`sh usıldan paydalanıwı mu`mkin:

1. Ta`rbiyashı atı bir-birine jaqınlaw bolg`an su`wretlerdi betpe-bet qoyadı, son` balalarg`a aytılg`an na`rseni ko`rsetiw usınıladı. Eger bala aytılg`an na`rseni tabıwda aljassa, ta`rbiyashı balanın` dıqqatın so`zdin` ma`nisine qaratadı, da`pterge bolsa bala tabıwda qıynalg`an na`rse atın bildiriwshi eki so`zdi belgilep qoyadı. Dawıslardı ajıratıw ushın aytılıwı bir qansha parıq qılatug`ın su`wret ha`m so`zler saylanadı. Mısalı, tort – to`rt, sut – su`t, gu`nji-ku`nji, par – far, panel` – faner, avtobus-attauıs, televizor–tevizor,mashina –masına, shafka–shapki, papka–papki, sumka-sumki ha`m basqalar

2. Ta`rbiyashı balalardan ajıratılıp atırg`an dawıslardın` ha`r ekewide bar bolg`an na`rselerdin` atın bildiriwshi so`zlerdi ba`lent dawıs penen anıq aytıwın soraydı. Mısalı: shosse, oramal, geshir, trolleybus ha`m basqalar.

3. Ta`rbiyashı o`zi aytqan, parıq qılınatug`ın dawıs bar bolg`an buwınlardı ta`kirarlawdı usınıs etedi. Ta`rbiyashı buwınlardı asıqpastan anıq, ortasha dawısta awızın qag`az beti menen tosıp turıp, Yu dı aytadı. Ta`rbiyashı parıqlanıp atırg`an dawıslardı tu`rli u`nli dawıs birikpeleri menen aytadı. Mısalı: Sa-sha, sho-so, shu-su, shi-si. Son` ta`rbiyashı bul buwınlardın` ornın almastırıp aytadı. Mine usınday usıllar menen ta`rbiyashı ol yaki bul bala qaysı dawıslardı parıq qıla almaytug`ınlıg`ın anıqlap aladı. Egerde qandayda bir bala parıq qılınıwı lazım bolg`an dawıslardan birewin ayta almasa yaki basqa dawıslar menen almastırıp jiberse, birinshi usıldan paydalanıladı. Sebebi birinshi usılda ta`rbiyashı ta`repinen aytılg`an dawıslardı aytıw emes, ba`lki esitiw ha`m parıqlay alıw talap etiledi. Ta`rbiyashı kestege dawıs aytılıwı ha`m dawıslardı parıqlawdan tısqarı balalar tilindegi basqa kemshiliklerdi de belgilep baradı.