Лекция тексти oqıtıwshı: Н. Турабаева No`kis-2010

Белгиле7 алмасы2ы. *6жжетлерди4 тилинде белгиле7 алмасы2ы 81зирги тилимиздеги сыя3лы 3оспа 81м жай формасында ушырасады`
№оспа белгиле7 алмасы3лары 81р с5зи менен сора7 алмасы3ларыны4 81м бас3а да бир 3атар с5злерди4 дизбеклесип кели7и н1тийжесинде жасалады. Олар белгиле7 алмасы3ларыны4 айры3ша бир разрядларын 3урайды. Мысалы` Сизни4 ил1н к5р6шк1нд1 81рнеким с5йл1р эса~ №утлумырад бий башлы3 81рне бол2ан йахшыларыны 5лт6р6б~ *1р н1м1рс1~ *1р 3анча 81рне бол2ан йахшыларыны 5лт6р6б~ *1р н1м1рс1~ *1р 3анча 8усул райжыны4 нысфыны~ Эмди бизни4 барма32а имканымыз йо3, 81р неч6к 7а3ты бил1н 5зи4из келг1йсиз~ 81рнеч6к йазубсыз ф181мл1дик~ файмана 81р3айу7сыны4 ичи а2ыр2а онсери он а2арыдын~ бурун 81м бир неч1 м1рт1б1 81ркимл1рд1н эшитиб эрдим~ *1рким 5з элини4 законын бил1ди~ *1р3ачан растлы3да 71 чынлы3да болур т.б.
Жазба естеликлерде 81р не, 81р н1м1рс1 белгиле7 алмасы3ары г1плерде тийкарынан басла7ыш 81м толы3ла7ышларды4 хызметин ат3арады. Мысалы` сизни4 ил1н к5ришк1нд1 81р не ким с5йл1р эс1~ 81р не хусул райжы 71 м1нф11тни4 т.б.
Булардан бас3а 81р с5зини4 сора7 алмасы3ларынан бас3а бир 3атар с5злер менен дизбеклесип келип 3оспа белгиле7 алмасы3лары жасалады. Бундай алмасы3лар к5бинесе г1пте аны3ла7шылы3 хызметин ат3арады. Мысалы` *1р тийишли йерл1рд1~ *1р7а3ытда файда тийг6р6рг1~ *1р бир с5зни 6гр1тм1клик эм1с, йады4ыз2а саламыз, айыб2а буйурма4ыз~ *1р йылны4 5тм1ги ил1н~ 81р батманы 6ч тилладан, 81рн17 даъ7а 71 хысум1тл1римни~ 81р 7аж8идин болсун 71 81р с1б1бдин болсун т.б.
Текстлерде белгиле7 алмасы2ыны4 т5мендегидей жай формалары ушырасады` б1рч1//барча//б1рш1~ б1рч1 меним балаларум, у2ланларым 81м уры2ым бирл1~ б1рч1 Ру7сийаны4 к6лли 86кимдары~ б1рш1 8у3у3 м1рафы3ы бил1~ Б6т6л` Б6т6л Хоразмни падшахымызны4 хызм1тин1 имти8ад этд6р6рм1н~ *1мм1` *1мм1 3ыр 5зб1ги бир а2ыз болду3~ 81мм1 баш к5т5рг1нимизни~ *1мм1 йа7муд к1д3удалары 71 с1рдарлары т.б.
Усылар менен бир 3атарда араб тилинен келип кирген бир 3атар белгиле7 алмасы2ыны4 ролинде 3олланыл2ан с5злер де ушырасады. Мысалы` %зи бийл1г67чи тамамы рус йуртыны~ Тамамы 3олымызда2ы орусны берм1к болду3~ Ж1мъи 3ара3алпа3 а3са3алы Мырат-шайх~ Кем1г1 салын2ан ж6кни4 ж1мъи 3ыры3 а2ары к1м элли беш батман 8есабы~ К6лли йа7мут йахгылары бил1н~ к6лли №о4ыратны4 ыхтийарын алып а2зыны бирл1бтурур~ Биз халы3 к6лл1н йо3арысы :рг1нж, аша3ы №о4ырат, К6лл1н Чимбай та7абыъыны4 йарлы2лары~ Ж6мл1 халайы3лар2а 1лкар эт6лг1нд6р~ Бу ортада2ы улама 71 умара 71 бий 71 к1тхуда 71 уру2 кишикл1ри м1эмуъасы~ М1жмуъ 3ыры3 тилладан бир то3уз т14г1 алыб 3ойубмыз т.б.
Б1рч1, 81мм1, тамамы, м1жмуъа белгиле7 алмасы3лары 5злерине тартым аффикслерин 3абыл ети7и менен олар жыйна3ла7шы м1ниге ийе болады` Б1рч1син а3 падша82а баш салдырдылар~ тилла 71 т14г1 б1рч1л1ри мени4 3олумда~ айт2анын 81м1л1римиз к5р6б эшитд6к~ сизл1рни4 81мм1л1ри4изни4 с181т-саламатлы2ы4ызны~ са7даг1рни4 тамамын 3ырыбдур~ улу2 71 кишикл1ри м1жмуъасы. Ал 81рбир, 81р 3айу7 белгиле7 алмасы3лары 5злерине тартым аффикслерин 3абыл еткен жа2дайда олар айыры7шы м1ниге ийе болады` Жийен1лийди4 3ал2ан эки 85к6з 81р бири он тилла~ йигирма тилла 81рбири то3уз т14г1~ 81р 3айу7сыны4 ичи а2ыр2а он сери он а2арыдан т.б.