Лекция тексти oqıtıwshı: Н. Турабаева No`kis-2010

%злик алмасы2ы. %злик алмасы2ы тартым аффикслерини4 жал2аны7ы менен «5з» деген с5з ар3алы бериледи. Мысалы` %зимни4 тириклигимни4~ 5зимни4 йо3ары т1р1фл1рг1 3айтыб баратыр2аным учун~ 5зи бийл1г67чи тамамы рус йуртыны т.б.
*6жжетлерде 5злик алмасы2ы 81зирги 3ара3алпа3 тилиндеги сыя3лы, сондай-а3 улы7ма т6ркий тиллериндеги 3а2ыйда бойынша сепленеди.
«%з» 5злик алмасы2ы тартымлан2ан ата7ыш с5зди4 алдында келип, усы ата7ыш с5зди4 м1нисин к6шейти7 ушын 3олланыл2анын да к5ремиз. Мысалы` *1рбири 5з 7а3ытларында м58рин басыб~ 5з 3оллары ил1н 5лт6р6р эрк1нл1р т.б.
*1зирги 3ара3алпа3 тилиндеги сыя3ы бир 3атар жа2дайларда «аз» 5злик алмасы2ы тартымлан2ан, сондай-а3 сан, сеплик аффикслери менен т1мийинленген ата7ыш с5злерди4 алдында келгенде 5зине тартым, сан 81м сеплик аффикслерин 3абыл етпестен, т6бир формасында 3олланыл2анын к5ремиз. Бундай жа2дайларда оны4 бети, саны 81м сеплиги 5зи аны3лап турату2ын ата7ыш с5зди4 бети, сан 81м сеплиги бойынша аны3ланады. Мысалы` 5з олтур2ан йеримизди4 5лч17ли т5рт мы4 танаб йерни~ Сабырны 5з 3оллары2а алыб~ 5з рзалы3ым ил1н берг1ним1~ 5з элатларымыздын тапа алмады3 т.б.
Сондай-а3 усы 5злик алмасы2ыны4 гейбир жа2дайларда 5зине тура3лы аффикс 3абыл етип, бас3а с5з категорияларына 5тип кеткенлиги ушырасады` 5л6мдин 5зг1ни4 (келбетлик) эрт1си ийги~ беш тилла 3алды 5зг1си алунды т.б.
Сора7 алмасы2ы. *6жжетлерде сора7 алмасы2ыны4 т6бир 81м д5ренди формаларыны4 3олланыл2анын к5ри7ге болады. Сора7 алмасы3лары т5мендеги с5злер ар3алы бериледи. Ким - кимни4, йе4иб, кимни4 йе4ил6рин билм1ймиз~ к5зини4 йашыны4 кимд1 болату2ынын~ Не - эмди не 3ылса падша8 бил6р. Мундун арту3 не эт1рсиз~ Текстлер не с5зини4 3андай 3айсы м1нилерде 3олланыл2аны ушырасады` %зг1 не т6рлик халы3 71 не динд1 болсалар~ №анда4 - Уруш 7а3тында тем6рни4 т1сири 3анда3 болса тирикликте ту2ры с5зни4 т1сири 81м шунда3дур~ Нечик//нечук сора7 алмасы3лары 81зирги тилимиздеги 3алай сора7 алмасы2ыны4 м1нисинде 3олланылады. Бул нечик й6рг6з6р деб ойланса4ыз~ 3айсы - 3айсы йерд1ги улу2ларны4~ 3айсы тарийкада 1мир болунган эрк1нин сораш2анымызда~ №айу7 (3пй 3айсы м1нисинде 3олланылады) - №айу7 7у3тында хызм1тни йеринэ келт6р6р деп 6мид эт1сиз Садрынышни 3айу7 т1р1фга фикирини 3ошса~ №ачан - 3ачан Ким ол кишил1рини б1рч1син йиб1рс14из~ №ай 7а3ытда №ай 7а3ытда келс14из~ №анча - 71лайат2а 3анча 3ылыч урады, 3анча о3 атады теб эшитс14из раст~ Неч1 - Неч1 1ййамлар сал2урт 71 бий71ж8и з1кат.
Сора7 алмасы3ларыны4 дерлик 81ммеси де келтирилген мысаллардан к5рингени сыя3лы олар 5злерине тартым сан 81м сеплик аффикслерин 3абыл ети7 у3ыбына ийе. Бул жа2дай 86жжетлерди4 тилини4 81зирги 3ара3алпа3 тили менен айтарлы3тай ара ашып б5линбейту2ынлы2ын к5рсетеди. Бунда2ы гейпара формалар 81зирги 1дебий орфографиялы3 тилде 3олланба2ан менен халы3ты4 а7ызеки с5йле7 тилинде ушырасады.