Лекция тексти oqıtıwshı: Н. Турабаева No`kis-2010

Жыйна3ла7 санлы3лар. Жыйна3ла7 санлы3лар 86жжетлерде тийкарынан 81зирги 3ара3алпа3 тилиндеги сыя3лы сана3 санлы3лар2а а7,-17, -е7 аффикслерини4 жал2аны7ы ар3алы жасалады` №азылы3ны бир17г1 та3лийд этм1клери учун~ Митрий т5р1ни Мансур 8афыз эк17ин бизг1 йиб1рс1~ молла №ошму81мм1д у2лы Секизбай эк17л1ри т.б.
Булардан бас3а 86жжетлерде жыйна3ла7 санлы3ларды4 м1нисин берету2ын субстантивация2а ушыра2ан я2ный тартым аффиксин 3абыл еткен сана3 санлы3ларды4 3олланыл2анын к5ремиз` Бириси т5рт тилла` бизни4 экимизни4 душпанымыз~ эккиси тыштабан 71 бириси к5йн1к чафан т.б.
Б5лшек санлы3лар. *6жжетлердеги б5лшек санлы3ларды4 структурасы да улы7ма т6ркий тиллериндегидей, я2ный биринши орында шы2ыс сепле7ине 3ойыл2ан б5лим, ал екинши орында ата7 сепле7индеги алым турады. Ал аралас б5лшеклерде де сондай, д1слеп п6тин сан аталып сан изинен айтылады. Мысаллар` йарым танаб йерини4 6ч 8исс1сидин бир 8иссаси~ 71 андын 3ал2ан 21лл1ни4 6чдин бири~ сизл1р бирл1 й6рг1ндеги шадлы3ны4 мы4дын бири йо3 т.б.
Аралас б5лшеклер 86жжетлерде актив 3олланылады` Сал3уты учун йигирма бир йарым т14г1 берилди~ Ж1мъи фулы онт5рт йарым тилла боладур т.б.
Аралас санлар системасында к5рсетилгенлер менен бир 3атарда бирик санларды4 ишин есапла2анда ата7ыш с5злерди4 аны3ла7шысы хызметин ат3арату2ын д1слепки п6тин сан аталмастан, тек ата7ыш с5зди4 5зи 2ана аталып 3ояту2ын фактлери де ушырасап отырады. Бундай жа2дайлар 81зирги 3ара3алпа3 тилинде, соны4 ишинде а7ызеки с5йле7 тилинде гезлесету2ын 3убылыс. Мысалы` Н1ф1сд1н батмат йарым зы2ыр алунды~ 71 й1н1 экки ч5г6рм1 тилла йарымнан т.б.
Араб 81м парсы тиллеринен кирген б5лшек санлы3лардан 86жжетлерде бир неше с5зди 2ана гезлестиремиз. Араб тилинен 5злестирилген б5лшек санлы3 м1нисиндеги с5злер мыналар` нысфы-йарым, жарты, жартысы м1нисин билдиреди. Мысалы` нысфы бу2дай 71 нысфы ж6г1рил1римиз~ нысфыны р1ббилмал2а берм1к болыб хат битилди~ нысфийн – екини4 бири, жары, орта3 м1нисинде 3олланыл2ан. Мысалы` Мени4 ил1н №аза3бай м1зк6рни4 арасында нысфий болсун деб~ 3анча файда 71 м1нф11тл1ри2а нысфийи болма3ын.
Парсы тилинен кирген б5лшек санлы3лар да 3олжазбаларда бир еки с5зден артпайды~ ч181рй1к//чер1к – т5рттен бири м1нисинде 3олланылады. Мысалы` бешинчи б5л1ги тахмийн1н ч181рйэк танаб~ 71 й1н1 Хожа18м1дд1н йетти файмана чер1к бу2дай алунды~ д18й1к – оннан бири м1нисинде 3олланылады` 5зини4 8а3ы учун ж1м бол2ан 21лле де8й1гин алсун т.б.