|
16-тема ДӘСЛЕПКИ ШЫҒЫС ОЯНЫЎ ДӘЎИРИ МӘНАЎИЯТЫ
Жобасы:
1.Мамун даўириндеги данышпанлар данышпанлар үйи
2.Маўаранназхрлы уллы ойшыллардың мәнаўий мийрасы
3.Түркий жазба әдебият ўәкиллери шығармаларында мәнаўият мәселеси
Таяныш сɵзлер: данышпанлар үйи, ойшыллар, жазба дереклер, экономикалық-социаллық жағдай, баркамал инсан
Бүгинги күнде руўхыйлық мəселеси сиясий турмысымыздың тийкарғы мəселелеринен бирине айланып қалды. Ғəрезсизликтиң дəслепки күнлеринен-ақ бул мəселеге үлкен итибар берип келинип атыр. Өзбекстан Республикасы Президенти Ислам Каримовтың ҳəр бир шығып сөйлеўи, мақала ҳəм шығармаларында жоқары руўхыйлық келешек фундаменти екенлиги қайта-қайта айтылмақта. Əсиресе, дейди Ислам Каримов, - биз жəмийетимиздиң раўажланыўына экономикалық, социаллық параўанлық пенен ғана емес, халқымыздыңруўхый баркамаллығын, демократик ҳəм инсанпарўарлық принциплериниң адамлар санасында қаншелли шуқыр тамыр атыўы менен баҳалаймыз. Халық сүйер халқымыз ғəрезсизликтиң арқасында өз жери, өз тили, өз динине ийе болды, миллий мақтанышы, иззет-ҳүрмети тикленип, ендиликте қəдриятларымыз, руўхый мийрасымыздан пайдаланып атырмыз. Ғəрезсизлик ҳəм руўхыйлық бир-бирине байланыслы болған түсиник. Қүдиретли келешеги уллы дəўлет, уллы социал экономиклықреформаларды, қүдиретли руўхыйлық тийкарында жүзеге келеди. Ҳəр бир жеке шахстың ҳəм барлық миллеттиң руўхый камалаты арқалы демократиялық ҳуқықый мəмлекетти пайда етеди. Мəмлекетимиз басшысы сол себепли ҳəм руўхыйлық ҳəм ағартыўшылыққа барылқ ўақытта да итибар берип киятыр. Сол даналық сиясат себепли халқымыз өзин танытып, өз мəжерисини билип, тарийх алдындағы ўазыйпасын аңлап алмақта. Инсан руўхыйлығы раўажлантырылмай турып, халқымыз тəғдирин ҳəм турмысын раўажландырыўда ҳəм де мəмлекетимиз тараққиятында алға илгерилетиў қыйын. Руўхый тəрбия тараўында көз боямашылыққа жол қойыў жүдə қəўипли. Руўхый жəмийет турмысының сондай бир нəзик, əҳмийетли бир тараўы, бул барада атына ғана ис қылыў экономикалық ҳəм сиясий тараўларда күтилмеген түрли тосқынлықларды келтирип шығарыўы мүмкин. Əсиресе, бул тараўда озы боларлыққа жол қойып болмайды. Кисилерде, əсиресе жасларда жаңа руўхыйлықтың қəлиплесиўи бираз қыйын ҳəм машақатлы процесс есапланады. Буны əмелге асырыў ушын кең көлемли мəдений, тарийхый, маъмурий, тəрбиялық ислерде əмелге асырыў керек болады. Ески дүзим шараятында қəлиплескен руўхый қыйыншылыққа бəрҳам бериў, жаңаша ой-пикирге ийе болған инсанды шəкллентириў қурамалы анық бир дəўирди талап қылыўшы, əсте əмелге асатуғын процесс болғанлығы себепли торийдиң бузылыў дəўирлеринде жəмийет турмысында руўхый бослық жағдайлары ҳəм жүзеге келиўи тəбийий.
Өзбекстан базар қатнасықларына өтип атырған дəўирде руўхый-əдеп-икрамлылық əдриятлардың əҳмийети асып баратырғанлағы руўхый бəркамал инсанды тəрбиялаўды ең баслы машқала сыпатында күн тəртибине қойылмақта. Руўхый бəркамал инсан түсинигиниң өзи кең көлемли түсиник. Руўхый бəркамал инсан- кəмил инсан түсиниги менен үнлесдур. Ғəрезсизликке ерисип, руўхыйлық ҳəм ағартыўшылық мəселелерине биринши дəрежели əҳмийет бериўимиз, ғəрезсизликти беккемлеў ўазыйпалары, тəрбия тараўында саламат əўлад, руўхый бəркамал инсан, кəмил инсан сыяқлы түсиниклерди үйрениўге, олардың мəнисин өлшеп бериўге итибар қаратыўға əҳмийет береди. Жоқарыда атап өткенимиздей олар мəниси бирдей түсиниклер. Инсанды туўрылыққа, ҳадаллыққа, пəкликке, ўатанпəр-ўарлық ҳəм халық сүйерликке жоллаў бул түсиниклердиң мəними ҳəм мазмунын қурайды. Ҳəзирги күнде бул мəселелерге биринши дəрежели деп қараўымыздың себеби- ийманы, исеними ҳəм əдеп-икрамлылық пəзий-летлери, руўхыйлығы күшли, ўатан сүйгишлик туйғысы қəлбинде терең тамыр атқан, руўхый бəркамал пуқараларға ийе мəмлекет ғана ғəрезсиз ҳəм бəрқарар раўажлана алады. Уллы келешек руўхый бəркамал инсанларға сүйенгенде ғана жаратылады, қəддин көтереди. Басқаша қылып айтқанда, руўхый бəркамал инсанлар ғана уллы келешекти жарата алады. Жоқарыда айтып өткенимиздей, кəмил инсан түсиниги маънавий бəркамал инсан түсиниги менен байланыслы. Руўхый бəркамаллыққа жетиспей турып, кəмил инсан дəрежесине жетиў мүмкин емес. Демек, руўхый бəркамаллыққа умтылыў- бул кəмил инсан дəрежесине ерисиў ушын умтылыўдур. Кəмилликке инсан өмири даўамында ерисип барады. Үш түсиник: саламат əўлад, руўхый бəркамал, кəмил инсан- дəрежеси терең мəниге ийе.
Соннан келип шығатуғын болсақ, кəмил инсан болыўдың шеги ҳəм шегарасы жоқ.
Кəмил инсан ҳаққында тасаўыф əдебиятында көплеген шығармалар жазылған. Абу Наср Фарабий ҳəм Алишер Наўайы сыяқлы данышпанлардың шығармаларында, əсиресе терең орын алған. Ҳəзирет Наўайының пикирлери ҳəр бир инсанға кəмилликти өзине баслы мақсет етиў зəрүрлигин аңлатады.
Кəмилликтиң белгиси ҳақ жолынан барып, халыққа пайда келтириў. Киси өз сөзи, əмелий ислери, нийети менен қаншама адамларға пайда келтирсе, жаманларды туўры жолға салса, ҳақ жолында қурбан болса, ол сонша кəмил болады. Кəмил, бəркамал инсанды тəрбиялаў, кəмалға жеткизиў ҳаққында инсан өмири ушын бағдар, қолланба ўазыйпасын өтеген көп нəсиятнамалар, халық китаплары болған. Кəмил инсанның улыўма қəсийетлери: жағымлылық, көркемлилик, ҳүрмет-итибарға сазаўарлық, уллысыпатлық, өзине тəнлик, мəдениятлылық, тəрбияланғанлық ҳəм басқалар.
Кəмил инсанның əдеп-икрамлылық пəзыйлетлери:
Инсанпарўарлық, дослық, ғамхорлық, адамгершилик, ийманлылық, пидакарлық,
кеширимлилик, миймандослық, ҳадаллық, туўралық, ҳарамнан жеркениў етиў ҳəм басқалар.
Исбилерменлик қəсийетлери:
Исшеңлик, инсаплылық, ҳадаллық, епшиллик, тежемқорлық, бəркамаллық, тəмесизлик, тəўекелшилик ҳəм басқалар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
