Laboratoriya mashg’ulotlari tuzuvchilar

(NH₄)₂ Cr₂O₇ – Cr₂O₃ + N₂+ 4 H₂O

Xrom (III)-oksidi ko’plab reaksiyalar uchun yahshi katalizator hisoblanadi. Chinni kosachada 6-9 gr Cr₂O₃ va 2-3 gr saxarozani yahshilab alanga yordamida yondiring. Yonish boshlangandan keyin alangani oling va aralashmaning qizib cho’g’lanishini kuzating. Saxarozaning oksidlanishi katalizator sirtida boradi. Agar saxaroza ko’p bo’lsa u yonib ketadi.

Takrorlash uchun savollar.


1. Xemosorbstsiya nima? Xemosorbstsiyaning geterogen katalizdagi ahamiyati nimada?
2. Qattiq katalizatorlarni suyuq katalizatorlardan qanday afzalliklari bor? 3. Sanoatda qattiq katalizatorlarni ishlatilishiga misollar keltiring.

LABORATORIYA MASHG’ULOTI № 17

KIMYOVIY KINETIKA.

Kimyoviy kinetika kimyoviy jarayon, uning mexanizmi va vaqt mobaynida borishi qonuniyatlari haqidagi ta’limotdir. Kimyoviy kinetikaning predmeti-kimyoviy reaksiyalardir.

Kimyoviy kinetika ikki bo‘limdan, ya’ni formal va molekulyar kinetikadan iborat. Formal kinetikada doimiy temperaturada va konsentratsiyaga bog‘liq ravishda boradigan kimyoviy reaksiyalar miqdoriy tavsiflanadi. Kimyoviy reaksiya (kimyoviy jarayon) boshlang‘ich modda (lar) deb ataluvchi bir yoki bir nechta moddalarni reaksiya mahsulot (lar)i deb ataladigan moddalarga aylanishidan iborat.
Kimyoviy reaksiyani tashkil qiluvchi bosqichlar yig‘indisi reaksiya mexanizmi yoki reaksiya sxemasi deyiladi. Reaksiya mexanizmi ayniqsa organik kimyoda muhim o‘rin tutadi.
Kimyoviy reaksiyaning biror bosqichida hosil bo‘ladigan va keyingi stadiyalarida sarf bo‘ladigan moddalar oraliq zarrachalar deyiladi. Oraliq zarrachalar beqaror molekulalar, ionlar, erkin radikallar yoki ion-radikallar bo‘lishi mumkin. Agar oraliq zarracha nisbatan barqaror va mustaqil modda ko‘rinishida mavjud bo‘la olsa oraliq modda deyiladi.
Bitta faza ichida boradigan kimyoviy reaksiyalar gomogen reaksiyalar deyiladi. Gomogen reaksiyalarga eritmalarda boradigan ixtiyoriy reaksiyani misol qilish mumkin.
Fazalarni ajratuvchi chegarada boradigan kimyoviy reaksiyalar geterogen reaksiyalar deyiladi. Geterogen reaksiyaga qattiq katalizator sirtida boradigan ixtiyoriy reaksiyani misol qilish mumkin. Geterogen reaksiyalarda boshlang‘ich moddalar va reaksiya mahsulotlari bitta fazada bo‘lishi mumkin. Masalan, etilenni gidridlanish reaksiyasi nikel sirtida boradi. Lekin boshlang‘ich moddalar va reaksiya mahsulot bitta fazada bo‘ilishi mumkin.
Shunday holatlar bo‘lishi ham mumkinki, ta’sirlashuvchi reagetlar har xil fazada bo‘lsa ham reaksiya gomogen bo‘ladi. Masalan, uglevodorodlarni suyuq fazada molekulyar kislorod bilan oksidalanishi reaksiyasida uglevodorod va kislorod har xil fazada bo‘ladi. Uglevodorodda erigan kislorod reaksiyaga kirishadi. Boshlang‘ich moddalarning bitta yoki bir nechta faza hosil qilishiga qilishiga ko‘ra kimyoviy jarayonlar gomofazali yoki geterofazali bo‘ladi.
Boshlang‘ich moddalar, barqaror oraliq mahsulotlar va reaksiya mahsulotlari bitta fazada bo‘lsa jarayon gomofazali deyiladi.
Agar boshlang‘ich moddalar, barqaror oraliq mahsulotlar va reaksiya mahsulotlari bittadan ortiq faza hosil qilsa jarayon geterofazali deyiladi.
Masalan, kislotaning ishqor bilan neytrallanish reaksiyasi gomogen-gomofazali, etilenni gidridlanishi geterogen-gomofazali, uglevodorodni suyuq fazada oksidlanishi gomogen-geterofazali jarayon hisoblanadi. Ohakni so‘nishi jarayonida uchchala komponent fazalar hosil qiladi. Reaksiya SaO va N₂O chegarasida boradigan geterogen geterofazali jarayon hisoblanadi.
Kimyoviy reaksiyalar kimyoviy o‘zgarish tabiatiga va boshlang‘ich molekuladagi bog‘larning uzilish turiga qarab ham sinflanadi.
kimyoviy o‘zgarish tabiatiga reaksiyalar ko‘ra quyidagicha farqlanadi:
-bitta elektronli ko‘chirish (bitta elektronli oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi): A: + V → A⁺. + V^-.;