Laboratoriya mashg’ulotlari tuzuvchilar

Faol komplekslar nazariyasi.
Faol komplekslar nazariyasining mohiyati shundan iboratki, molekulalarning o‘zaro elementar ta’siri natijasida kimyoviy bog‘lar bosqichma-bosqich qayta tashkil topadi va zarrachalarning boshlang‘ich konfiguratsiyasi, atomlar orasidagi masofalar o‘zgarib reaksiya mahsulotlariga aylanadi.
Masalan, ikki atomli ikkita molekula o‘zaro ta’sirlashganda avval beqaror birikma-oraliq kompleks hosil bo‘ladi. Energiya bog‘lar bo‘yicha qayta taqsimlangandan keyin bu kompleks ikkita yangi molekulaga parchalanadi. Jarayonni quyidagicha tasavvur qilish mumkin:

Faol komplekslar nazariyasi 1935 yilda Eyring tomonidan va undan mustaqil ravishda Evans va Polyanilar tomonidan taklif qilingan.

A + BC → AB + C tenglama bo‘yicha boradigan reaksiyani faol komplekslar nazariyasi bo‘yicha ko‘rib chiqamiz. A atom BC ikki atomli molekulaga yaqinlashganda B-C bog‘ zaiflashadi, A va B o‘rtasida bog‘lanish paydo bo‘ldi va oxirida yangi AB birikma va C atom hosil bo‘ladi. Ushbu jarayon ABC* oraliq birikma hosil bo‘lishi bilan boradi:
A + BC → ABC* → AB + C
Reaksiya davomida A-V va V-S lar orasidagi masofa, hamda sistemaning potensial energiyasi o‘zgaradi.
Faol kompleksning xossalari ma’lum bo‘lsa faol komplekslar nazariyasi reaksiya tezligini hisoblash imkoniyatini beradi. Potensial energiyasini reaksiya yo‘nalishiga bog‘liqligini ifodalovchi grafikda potensial to‘siq R ni o‘z ichiga olgan qandaydir interval-oraliqni δ bilan belgilaymiz. Ushbu oraliqda energetik diagrammada reaksiya mahsulotlari tomonga harakatlanayotgan atomlar konfiguratsiyasi faol kompleks yoki oraliq holat deyiladi. Sistema δ oraliqni faol kompleksning o‘rtacha yashash vaqti deb atalaigan τ vaqt davomida bosib o‘tadi. Bu vaqt ga teng. Bu yerda v* sistemaning P to‘siqdan o‘tish o‘rtacha tezligi.
Molekulyar-kinetik nazariyaga ko‘ra faol kompleksning reaksiya yo‘nalishi bo‘ylab ilgarlama harakati o‘rtacha tezligi quyidagicha ifodalanadi:

ν* uchun tegishli ifoda qo‘yilgandan keyin quyidagi tenglama kelib chiqadi:

Bu yerda m* faol kompleksning massasi. Faol komplekslarning reaksiya koordinatasidagi δ oraliqdagi konsentratsiyasini c_f bilan belgilaymiz. Uning qiymati paydo bo‘layotgan faol komplekslar yoki τ vaqtdagi elementar o‘zgarishlar miqdoriga teng. Reaksiya tezligi quyidagi tenglama bo‘yicha aniqlanadi: