Lab ishlanma. An kim-12

 
5-tajriba. Karbonat kislota tuzlarini hosil qilish.
 
Ishning bajarilish tartibi.
1) Probirkaning yarmigacha oxakli suv soling va 
unga ingichka shisha nay yordamida og‘zingizdan sekin-asta havo jo‘nating. 
Bunda probirkadagi eritmaning loyqalanishini va so‘ngra loyqa yo‘qolishini 
kuzating. Buning sababini tushuntiring. hosil bo‘lgan eritmani ikkiga bo‘lib, 

---

---

Kuchkarov M.A.
-73- 
Anorganik kimyo 
17. Cho‘g‘langan ko‘mirga qor solinganda yonishga yordam berishini
izohlang. 
18. Uglerodning qaytaruvchilik xususiyatidan qayerlarda foydalaniladi?
19. “Tuxumxo‘r kolba” tajribasining mohiyatini tushuntiring.
20. G‘orlardagi stalaktitlarni qanday hosil bo‘lishini izohlang.
21. “It g‘ori” sirini izohlab bering.
Mavzu: KREMNIY VA UNING BIRIKMALARI 
Ishning maqsadi.
Kremniy va uning birikmalariga xos tajribalarni amalga 
oshirish va unga doir ko‘nikmalarni shakllantirish. 
Kerakli asbob va jihozlar
. 
Tigel, asbestlangan to‘r, pinset, filtr qog‘ozi, 
shisha tayoqcha , farforli idish, shtativ, temir qoshiqcha , spirt lampa, probirka . 
Kerakli reaktivlar.
 
Natriy ishqori (NaOH) 2 n li,magniy metali, silikogel, 
kvars qumi, konsentrlangan xlorid kislota, natriy silikat (Na
2
SiO
3
), kalsiy xlorid 
(CaCI
2
), qo‘rg‘oshin ikki nitrat (Pb(NO
3
)
2
, kobalt ikki nitrat (Co(NO
3
)
2
, mis sulfat 
(CuSO
4
),ammiak (NH
3
) kons, ammoniy xlorid eritmalari (NH
4
CI) eritmalari, silan 
(SiH
4
), fenolftalein. 
Nazariy ma’lumot.
Kremniy – IV- guruh, 3-davrda joylashgan, tartib 
rakami Z=14, elektron konfigurasiyasi KL 3s
2
3p
2
bo‘lgan element. Ionlanish
energiyasi -8,15 eV, elektromanfiylik- 1,75, valentligi –, II, IV, oksidlanish 
darajasi -4, 0, +2, +4 teng. Kremniy birikmalari avvaldan ma’lum bo‘lsa ham, 
uni 1811- yilda fransuz olimlari Gey- Lyussak va Tenar tomonidan erkin holda 
ajratib olindi. Kremniy to‘q-kulrang yoki jigarrangli kristal(ba’zan kukunsimon) 
moddadir. suyuqlanish temperaturasi 1425
0
C , qaynash temperaturasi 2620
0
C,
Uning barkaror izotoplari
28
Si
(tabiiy kremniyning 92.2%), 
29
Si
(tabiiy 
kremniyning 4.7%), va 
30
Si
(tabiiy kremniyning 3.09%). Kremniy og‘irlik jihatidan 
yer po‘stlog‘ining 28% ini tashkil qiladi; u asosan, kremniy (IV)-oksid va silikatlar 
holida uchraydi; Masalan, albit NaAlSi
3
O
8
Texnikada qumni yuqori haroratda koks bilan qaytarish orqali amorf 
kremniy olinadi. Yarim o‘tkazgichlar sanoati uchun kerak bo‘lgan toza kremniy 
olishda, avval yaxshi tozalanmagan kremniyga xlor ta'sir ettirib SiCl
4
hosil 
qilinadi; bu modda uchuvchan bo‘lgani sababli uni fraksion haydash yo‘li bilan
yaxshi tozalanadi, so‘ngra uni issiq nayda vodorod bilan qaytariladi: 
SiCl
4
+ 2H
2
→ 2HCl + Si 
Laboratoriyada kremniy hosil qilish uchun kremniy (IV)-oksid magniy 
bilan qaytariladi. 
SiO
2
+ 2Mg -→ 2MgO + Si 
Kremniy ikkita allotropik shakl o‘zgarishi hosil qiladi. a)kristall 
kremniy, b)amorf kremniy. Kristall kremniy juda qattiq va mo‘rt kul rang tusli 
yaltiroq oktaedr shaklidagi kristallardan iborat; d=2.328 g/sm
3
. Amorf kremniy 
qo‘ng‘ir tusli kukun bo‘lib, kremniy (IV)-oksidning qaytarilishidan hosil bo‘ladi.
Amorf kremniyni biror suyuq metalldagi eritmasini sovitish yo‘li bilan kristall 
kremniy olinadi. 

---

Kuchkarov M.A. -74- Anorganik kimyo 
Kristall kremniy mo‘rt bo‘lganligi uchun maydalanganda osonlik bilan 
amorf kremniyga aylanadi. Kremniy nisbatan inert modda. U kuchli
oksidlovchilar bilan ham reaksiyaga kirishadi. Amorf kremniy oddiy haroratda
ftor bilan birikib SiF
4
ni, 400°S da xlor bilan SiCl
4
ni, 600°Sda kislorod bilan SiO
2
ni, 1000°S da azot bilan Si
3
N
4
ni, 2000°S da ko‘mir bilan SiC ni, bor bilan SiB
3
va 
SiB
6
ni hosil qiladi. Kremniy (HF + HNO
3
) aralashmasidan tashqari boshqa
kislotalarda erimaydi. 
Lekin ishqorlarning suyultirilgan eritmalari kremniy bilan reaksiyaga 
kirishadi. Natijada metall silikat va vodorod hosil bo‘ladi: 
Si + 2NaOH + H
2
O -→ Na
2
SiO
3
+ 2H
2
Silikat kislota erkin holda tabiatda uchramaydi, uning faqat tuzlari 
ma'lum. Ularning eritmalari suyuq shisha deb ataladi. Ular yelim sifatida 
ishlatiladi. Natriy silikatlarga kuchli kislotalar ta'sir ettirib suvda erimaydigan 
silikat kislotani olish mumkin: 
Na
2
SiO
3
+ 2HCL -→ 2NaCL + H
2
SiO
3
Berilgan ma’lumotlardan foydalanib, quyidagi tajribalar bajariladi.