Lab ishlanma. An kim-12

5-tajriba.
Eritmada PO
4
3-
, PO
3
-
 va P
2
O
7
4-
 ionlari borligini 
ko‘rsatadigan
 
reaksiyalar 
Ishning bajarilish tartibi.
1) Uchta probirka olib, ularning birinchisiga 
ikkilamchi natriy fosfat Na
3
PO
4
, ikkinchisiga natriy metafosfat NaPO
3
, 
uchinchisiga esa natriy pirofosfat Na
4
P
2
O
7
tuzlarining suyultirilgan eritmalaridan 
3 ml dan quying va ularning har qaysiga 5-6 tomchidan kumush nitrat eritmasidan 
qo‘shib chayqating. Probirkalardagi cho‘kmalarning rangiga e’tibor bering. 
Probirkalardagi cho‘kmalarning nitrat kislotada erish-erimasligini sinab ko‘ring. 
Tegishli reaksiyalarning tenglamalarini yozing. 
2) Eritmada fosfat anionini PO
4
3-
borligini ochishda ko‘pincha ammoniy 
molibdatning nitrat kislotali to‘yingan eritmasi ishlatiladi. 
Ortofosfat kislota yoki uning biror tuzi eritmasidan probirkaga 2-3 ml quyib, 
unga molibdenli reaktivdan 3-4 tomchi tomizing va probirkani chayqating. Sariq 

---

---

---

Kuchkarov M.A. -69- Anorganik kimyo 
oksidlovchilar; kislorod, zar suvi, nitrat kislota ta'sir etib, uni CO
2
ga qadar
oksidlaydi. Grafit olmosga nisbatan kimyoviy ta'sirlarga chidamsiz. Sanoatda 
uglerodning metallar bilan birikmalari - karbidlar katta ahamiyatga ega. Metallar 
bilan uglerod faqat yuqori haroratda reaksiyaga kirishadi. Aktiv metall 
karbidlaridan amalda eng ko‘p uchraydigani CaC
2
. U kalsiy oksidi va ko‘mir
aralashmasini elektr toki yordamida qizdirish natijasida hosil bo‘ladi: 
CaO + 3C = CaC
2
+ CO 
Kalsiy karbid suv bilan reaksiyaga kirishib muhim uglevodorodlardan biri 
- asetilenni hosil qiladi. 
CaC
2
+ 2H
2
O = Ca(OH)
2 
+ C
2
H
2
Aluminiy karbidi suv bilan reaksiyaga kirishganda metan hosil bo‘ladi: 
Al
4
C
3
+ 12H
2
O = 4Al(OH)
3 
+ 3CH
4
Karbidlar kimyoviy xossalari jihatidan uch gruppaga bo‘linadi.
1) Suv yoki suyultirilgan kislotalar ta'sirida parchalanadigan karbidlar 
(ularning eng muhim vakili kalsiy karbiddir). Bunday karbidlarni metallarning 
kuchlanish qatorida Al dan oldin turgan aktiv metallar hosil qiladi. 
2) Suv hamda suyultirilgan kislotalar ta'sirida parchalanmaydigan 
karbidlar. Bu gruppa karbidlariga Al va Be karbidlari kiradi. 
3) Bu gruppacha parchalanganda turli modda hosil qiladigan karbidlar 
kiradi. Ularga lantanoidlar va marganes karbidlari misol bo‘la oladi. 
Uglerod kislorod bilan uchta oksid hosil qiladi: a) uglerod (II)-oksid CO 
(yoki monooksid), b) uglerod (IV)-oksid CO
2
(yoki dioksid), va v) uglerod 
suboksid C
3
O
2
. Uglerod (IV)-oksid CO
2
(uni karbonat angidrid deb yuritiladi), 
uglerodning kislorod atmosferasida to‘liq yonishidan hosil bo‘ladi. Tabiatda CO
2
organik moddalarning chirishi, bijg‘ishi va kuyishi kabi sust oksidlanish
prosesslari natijasida hosil bo‘ladi. 
 
Pista ko‘mirning sirti katta bo‘ladi va shu sababli eritmalardan ko‘pgina 
gazlarni, bug` va moddalarni yaxshi yutadi. Moddalarning o‘z sirtiga boshqa 
moddalarni yutish xossasi adsorbtsiya deyiladi. 
Pista ko‘mirda juda ko‘p mayda g`ovak bo‘ladi, shuning uchun uning sirti 
nihoyatda katta. Ko‘mir havosiz joyda qizdirilsa, masalan, suv bug`i oqimida 
qizdirilsa, uning sirti ancha ortadi. Shu usulda ishlov berilgan ko‘mir aktivlangan 
ko‘mir deyiladi; u juda aktiv adsorbent (yutuvchi) dir. 
Ko‘mir ayniqsa past temperaturada gaz va bug`larni yaxshi yutadi. 
Masalan, 1 
sm
3
 
aktivlangan ko‘mir 15°S va atmosfera bosimida 494 
ml 
xlorni yoki 
178 
ml 
ammiakni yuta oladi. Qizdirilganda bu moddalar yana qaytadan ajralib 
chiqadi; bunda desorbtsiya hodisasi sodir bo‘ladi. 
Ko‘mirning adsorblash xossalari ko‘pchilik moddalarni turli xil bo‘yoq va 
zararli qo‘shimchalardan tozalashda, zaharli bug` va gazlarni yuttirishda, 
shuningdek, qimmatli erituvchilar, masalan efir, benzol va boshqalarning bug`ini 
tutib qolishda foydalaniladi. Ma`lumki, aktivlangan ko‘mirdan ulug` rus 
kimyogari H.D.Zelinskiy protivogaz yaratish paytida foydalangan. Berilgan 
ma’lumotlardan foydalanib, quyidagi tajribalar bajariladi.