L ya. Olimov psixologiya tarixi

30. EDVARD LI TORNDAYK (1871 – 1949)

U bixeviorizm asoschilaridan biri hisoblanadi. Edvard Li Torndayk 1874 yil 31 avgustda Massachusete shtati (AЈSh) dagi Vilemsburg shahrida ruhoniy oilasida tavallud topgan. U o‘zining ilk tajribalarini mehribonlik uylarining bolalari bilan o‘tkazgan. Universitet ma’muriyati bolalar bilan tajriba o‘tkazishni ma’n qiladi va u keyinchalik hayvonlar bilan tajriba o‘tkazadi.
U dunyodagi birinchi eksperimental zoopsixologiya laboratoriyasini ochdi. U dastlab jo‘jalar keyinchalik it va mushuklar bilan tajribalar o‘tkazadi. U o‘z tajribalarining natijalarini 1898 yilda «Hayvonlar intellekti yoki hayvonlardagi assotsiativ jarayonlarning eksperimental o‘rganilishi» nomli doktorlik dissertatsiyasini yoqlab unda fanga doir quyidagi qonuniyatlarni kashf qildi:
1. Mashq qonuni. 2. Tayyorlik qonuni. 3. Assotsiativ ko‘chish.
U o‘zining izlanishlarida hulq motivatsiyasining «quyi darajalari»ni o‘rganib, kalamushlarda tajriba ishlarini olib borib, jonivorda ochlik, tashnalik va ularning turlicha darajalarini reaksiya tezligiga nisbatan namoyon bo‘lish xususiyatini ochishga intilgan.
E.Torndayk organizmning javob reaksiyasi yiQindisini – hulq, qo‘zg‘aluvchilarining murakkab tizimini vaziyat, tashqi sharoit ekanligini tushuntiradi. Shuning uchun inson ongi bilan emas, balki vaziyat bilan boshqariladigan g‘oyani ilgari surgan. Natijada inson ruhiy dunyosi mexanik ravishda reaksiyalar yig‘indisi bilan tenglashib qoladi.
E.Torndayk 1912 yil Amerika psixologlari assotsiatsiyasi prezidenti etib saylandi. U faoliyati davomida 500 dan ortiq ilmiy asarlar yozgan. U 1949 yilda vafot etgan.
31. MERLIN VOLF SALOMONOVICh.

U 1898 yil Mogilov shahrida o‘qituvchi oilasida tuQiladi. U umrining so‘nggi kunlarigacha «Perm institutida» ishlab o‘tgan.


32. MAK-DUGALL UILYaM (1871-1938).

U amerikalik psixolog ruhshunosdir. Mak-dugall odamlarning ijtimoiy xulq-atvorini tushuntirib bergan va uning asosida irqning ustunligini himoya qilgan. U ilmiy genetikaga qarshi chiqib, orttirilgan alomatlarning nasldan-naslga o‘tishini isbotlashga harakat qildi.