L. S. Karieva makroiqtisodiyot

 
13.2 Eksport va importning milliy iqtisodiyotga ta’siri. Eksport va import 
o‛rtasidagi bog‛liqlik 
Mutlaqo (sof) avtarkiya favqulodda vaziyatlarda o‛zini namoyon qilishi 
mumkin: mamlakatni urushga tayyorlash (Germaniya 1930-yillarda), unga qarshi 
iqtisodiy blokadani o‛rnatish (Fuqarolar urushi davrida Rossiya) va hokazo. Buday 
holatlarda o‛zini izolyatsiya qilish siyosati zarur. Bu iqtisodiy yoki siyosiy 
inqirozning o‛ta og‛ir sharoitida milliy mustaqillikni saqlashga imkon beradi. Shu 
bilan birga, o‛zini izolyatsiya qilish siyosati odatdagi vaqtlarda ham amalga 
oshirilishi mumkin, bunga sobiq Sovet sotsialistik respublikalari ittifoqi va 
Shimoliy Koreyaning siyosati misol bo‛la oladi. 
Ayni vaqtda aksariyat mamlakatlar bozorga asoslangan bo‛lib, zamonaviy 
jahon iqtisodiyoti esa ochiq tizimdir. Shuning uchun har qanday mamlakat milliy 
iqtisodiyoti nafaqat an’anaviy iqtisodiy subyeklar, ya’ni uy xo‛jaliklari, biznes, 
davlat bilan emas, balki jahon xo‛jaligi bilan ham ifodalanadi. Shu bilan birga, 
jahon xo‛jalgining milliy iqtisodiyotdagi ishtiroki import qilingan mahsulotlarni 
milliy bozorga yetkazib berish va chet elda milliy mahsulotlarni iste’mol qilish 
nuqtai nazaridan ham baholanadi. Bunday holda, milliy uy xo‛jaliklari import 
qilinadigan tovarlarni sotib olishga pul sarflaydilar , milliy biznes esa tovarlarni 

---

284 
chet elga eksport qilishdan daromad oladi. Natijada, daromadlar va xarajatlar 
aylanmasi modeli milliy savdoni va xorijiy subyeklarning xalqaro savdoni tashkil 
etishi bo‛yicha o‛zaro ta’sirini hisobga olgan holda kengaytirilishi mumkin (13.2.1-
rasm). 
13.2.1- rasm. Daromad va xarajatlarni doiraviy aylanishi 
Ochiq iqtisodiyotda milliy biznes yaratgan mamlakat yalpi ichki mahsulotining 
bir qismi chet el subyeklari tomonidan iste’mol qilinadi va mamlakat iqtisodiyotida 
ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarning umumiy xarajatlarining bir qismidir. 
Shuning uchun eksport qiymati (
X - Eksport
) plyus belgisi bilan umumiy 
xarajatlar tarkibida hisobga olinadi. Ochiq iqtisodiyot sharoitida milliy biznes 
yaratgan mamlakat YaIMning bir qismi chet el subyeklari tomonidan iste’mol 
qilinadi va ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy qismidir.Shu bilan birga, milliy 
subyeklar tomonidan iste’mol qilinadigan mahsulotlarning bir qismi mamlakat 
ichida ishlab chiqarilmaydi, balki boshqa mamlakatlar iqtisodiyotida ishlab 
chiqarilgan tovarlar va xizmatlarga sarflanadigan xarajatlarning qolgan qismi 
sifatida chet eldan olib kelinadi. Shuning uchun import miqdori (
M - Import
) 
minus belgisi bilan umumiy xarajatlar tarkibida hisobga olinadi. Eksport va import 
o‛rtasidagi farq sof eksport qiymatidir (