L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Kichik ochiq iqtisodiyot
-katta bo‛lmagan mamlakat iqtisodiyotidir. Kichik 
ochiq iqtisodiyot modeli kapital harakati schyoti va joriy operatsiyalar schyotini 
o‛z ichiga oladi. Bunday iqtisodiyot jahon bozorida katta ulushga ega emas va 
jahon foiz stavkasiga amalda ta’sir ko‛rsata olmaydi. Kichik ochiq iqtisodiyot 
jamg‛armalari va investitsiyalari-jahon jamg‛armalari va investitsiyalarining juda 
kichik miqdorini tashkil etganligi sababli jahon moliyaviy bozorlaridagi shart-

---

282 
sharoitlarga ko‛ra belgilangan jahon foiz stavkasi bu iqtisodiyotda belgilab 
berilgan (ekzogen) ko‛rsatkich sifatida qabul qilinadi.
Katta ochiq iqtisodiyot
-ko‛lami yirikligi sababli foiz stavkasi mamlakatning 
ichida ro‛y berayotgan jarayonlarning jiddiy ta’sirida shakllanadigan iqtisodiyotdir.
Katta ochiq iqtisodiyot- jahon jamg‛armalari va investitsiyalarining katta 
qismiga egalik qilayotan yirik mamlakat (AQSH, XXR, Germaniya, Yaponiya, 
Rossiya va boshq.) iqtisodiyotidir. Bunday mamlakatlar jahon moliya stavkasiga 
ta’sir ko‛rsata oladi.
Ochiq iqtisodiyotga ega mamlakatda kapital oqimlari (CF) dunyo foiz 
stavkasida (rw) har qanday narsa bo‛lishi mumkin (13.1.1-rasm, a). Bunday hol,
mamlakatning jahon bozorida ahamiyatsiz o‛rin egallaganligini, ammo uning 
iqtisodiyoti xalqaro hamkorlik uchun ochiq ekanligini ko‛rsatadi. Bu shuni 
anglatadiki, mamlakat jahon foiz stavkasi darajasiga ta’sir qilmasdan, uning 
qiymatiga muvofiq, kapital resurslarini istalgan miqdorda qarz olishi mumkin. 
13.1-rasm. Kichik (a) va katta (b) ochiq iqtisodiyot modellari 
Katta ochiq iqtisodiyotga ega mamlakatda kapital oqimi va ichki foiz stavkasi 
qiymati o‛rtasida ijobiy bog‛liqlik mavjud: CF = f (d) (13.1.1-rasm, b). Bunday 
mamlakatlar jahon bozorining katta qismini egallaydi va uning holatiga faol ta’sir 
ko‛rsatadi. Bunday mamlakatda ichki foiz stavkasi qanchalik yuqori bo‛lsa (d), 
ushbu aktivlar xorijiy investorlar uchun shunchalik jozibador bo‛lib, chet eldan 
kapital oqimi oshadi. 
Ochiq iqtisodiyotning asosiy ko‛rsatkichlari quyidagilardir:

---

283 
a) YaIMdagi tashqi savdo kvotasi;
b) ishlab chiqarish hajmidagi eksport ulushi;
g) iste’mol tarkibidagi importning ulushi;
d) investitsiyalar hajmidani xorijiy investitsiyalarning ulushi.
Iqtisodiyotning ochiqligi darajasi odatda mamlakatning tashqi savdosi hajmiga 
yoki hukumatning siyosiy liniyasiga bog‛liq bo‛ladi. Masalan, Buyuk Britaniya 
iqtisodiyoti nisbatan ochiq hisoblanadi, chunki u tashqi savdoga juda bog‛langan. 
AQSH iqtisodiyoti esa nisbatan yopiqdir, chunki tashqi savdo uning rivojlanishi 
uchun hal etuvchi rol o‛ynamaydi.
Ochiq iqtisodiyot xalqaro hisob-kitoblarda xorijiy valyutadan foydalanishni 
ko‛zda tutadi. U to‛lov balansida, xususan joriy operatsiyalar balansi va kapital 
harakati balansida o‛z aksini topadi.