L. S. Karieva makroiqtisodiyot

ΔG ↑ → ΔE↑ (ΔEqΔC) → ↑ΔY(ΔY=ΔC x mg)
Davlat xarajatlarining Δ
G 
miqdorga o‛sishi rejalashtirgan xarajatlarining Δ
E 
miqdorda o‛sishiga va umumiy xarajatlarning egri chiziq bo‛yicha yuqoriga 
surilishiga olib keladi. Bu vaziyatda yalpi ishlab chiqarish hajmi (ΔY) miqdorida 
o‛sadi. 
 
6.4.1- rasm. Davlat xarajatlari o‛zgarishining multiplikativ samarasi 
Xarajatlardagi ozroq o‛zgarish daromadlardagi undan ancha katta bo‛lgan, 
o‛zgarishni keltirib chiqaradi va ΔY/ ΔE=1/(1-b) bo‛ladi (6.4.1- rasm).
ΔY=ΔE x (1/(1-b))= ΔE x m.
Soliqqa tortish hisobga olinmaganda yopiq iqtisodiyot uchun davlat xarajatlari 
multiplikatori va ishlab chiqarishning muvozanatli hajmini quyidagi tenglamalar 
sistemasini yechish orqali topish mumkin:
Y=C+I+G 
C=a+bY, 
bu yerda: Y=C+I+G – yopiq iqtisodiyot uchun asosiy makroiqtisodiy ayniyat;
Tenlamalar sistemasini Y uchun yechib quyidagi natijani olamiz:
Y = 
 
bu yerda: 1/(1-b) – yopiq iqtisodiyotda soliqqa tortish hisobga olinmagan 
vaziyatda xarajatlar multiplikatori;

---

128 
(a+I+G) – avtonom xarajatlar;
b=MPC – istemolga chegaralangan moyillik bo‛lib multiplikator miqdorini 
belgilovchi asosiy omildir.
Soliqqa tortish hisobga olinganda iste’mol funktsiyasi o‛zgaradi va
C=a+b(1-t)Y 
ko‛rinishni oladi. Bu tenglamani asosiy makroiqtisodiy 
ayniyatga qo‛yib echsak, quyidagi natijani olamiz:
Y = 
 
bu yerda: 
1 / (1-b(1-t)
– yopiq iqtisodiyotda xarajatlar multiplikatori;
t – chegaraviy soliq stavkasi.
t =ΔY/ΔT, 
bu yerda: ΔT – to‛lanadigan soliqlar miqdorining o‛sishi;
ΔY – daromadlarning o‛sishi.
Progressiv soliq tizimi multiplikator samarasini yumshatadi va ishlab chiqarish 
hamda bandlilik darajalarini barqarorlashtiradi.
Soliqqa tortish hisobga olingan holdagi xarajatlar multiplikatori soliqqa tortish 
hisobga olinmagan holdagi soliq multiplikatoridan ancha kichikroq miqdorga ega, 
chunki daromadlarga aylangan xarajatlarning bir qismi soliqlarga chegirilib, 
muomaladan chiqadi va maltiplikatsiya samarasini pasaytiradi. Bu ikkala 
formulani solishtirganda ham ko‛zga tashlanadi. Shuningdek ochiq iqtisodiyotda 
oshgan daromadlarning bir qismi importga yo‛naltirilishi oqibatida muomaladan 
chiqib ketishi tufayli multiplikator samarasi yopiq iqtisodiyotga nisbatan pastdir.
Ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlari multiplikator va muvozanatli ishlab 
chiqarish hajmi quyidagi tenglamalar sistemasini echib topiladi: