L. S. Karieva makroiqtisodiyot

“Mutlaq ustunlik”
nazariyasini yanada mulohaza qilish 
natijasida ushbu nazariya umumiy qoidaning bir qismi ekanligi isbotlanib berildi. 

---

227 
D.Rikardo «Siyosiy iqtisodning boshlanishi va soliqlar» nomli asarida klassik 
nazariyani boshi berk ko‛chadan olib chiqadi. Uning fikricha, mamlakatlar ishlab 
chiqarish samaradorligini ta’minlashda yoki ko‛proq ustunlikka ega bo‛lgan yoxud 
kamroq zaiflikka ega bo‛lgan mahsulot ishlab chiqarish va sotishga ixtisoslashsalar 
maqsadga muvofiq bo‛ladi. Bunday vaziyatlarda ikki mamlakat o‛rtasidagi savdo 
ko‛proq imkoniyatlar olib keladi. Har bir mamlakat o‛zi ixtisoslashgan 
mahsulotlarni ishlab chiqaradi va shu orqali yutuqlarga erishadi. Uning 
mulohazalari “
Nisbiy ustunlik nazariyasi
”da o‛z yechimiga ega bo‛ldi.
Masalan, Portugaliyada ishlab chiqarilgan movut va Angliyada ishlab 
chiqarilgan vino individual xarajatlarga ega bo‛lsin (11.1.1-jadval). Shuni hisobga 
olgan holda D.Rikardoning 
“
Nisbiy ustunlik” nazariyasini qo‛llaymiz: 
11.1.1-jadval 
Mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo‛lgan mehnat sarfi 
 
Movut (bir dona) 
Vino (barrel) 
Portugaliya 
90 
80 
Angliya 
100 
120 
Yuqoridagi 
misoldan ko‛rinib turibdiki Portugaliya barcha turdagi 
mahsulotlarni ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega. Ya’ni bir dona movut 
ishlab chiqarish uchun 90 mehnat birligi, bir barrel vino ishlab chiqarish uchun esa 
80 mehnat birligini sarflaydi. Ammo, D.Rikardo Portugaliyada movut ishlab 
chiqarishga nisbatan vino ishlab chiqarish savdosini yo‛lga qo‛yish ko‛proq foyda 
olib kelishini ta’kidlaydi. Chunki, bir dona movutga nisbatan bir barrel vino ishlab 
chiqarish arzonga tushmoqda. Bunda nisbiy ustunlikdagi farq har bir millat uchun 
xalqaro savdoda yutuqqa olib keladi. Ya’ni, Portugaliya bir barrel vinoni (80 
birlikda) 120 birlikda Angliyaga sotsa va o‛z navbatida, Angliyadan (100 birlikda) 
ushbu birlikda 1,2 dona movut sotib olish imkoniyatiga ega bo‛ladi.
O‛zida ishlab chiqarilgan mahsulotga solishtirganimizda esa 8/9
 
donaga ega 
bo‛lar edi. Boshqacha aytganimizda, Portugaliyaning vino ishlab chiqarish va 
movutni sotib olish evaziga oladigan foydasi quyidagicha bo‛ladi.
120 / 100 – 8 / 9 =1,2 - 0,(8) = 0,31 dona movut.
Angliya esa movut ishlab chiqarishda kamroq zaiflikka ega. Ya’ni movut 
ishlab chiqarishga qilinadigan mehnat sarflari o‛rtasidagi farq vino ishlab 

---

228 
chiqarishdagiga nisbatan kamroq. Demak movut ishlab chiqarishga ixtisoslashish 
hisobiga xalqaro savdodan Angliya ham yutadi. Ya’ni, movut ishlab chiqarib, uni 
Portugaliyaga sotish hisobiga 11/8