L. S. Karieva makroiqtisodiyot

 
11.3 Xeksher-Olin neoklassik nazariyasi 
Xalqaro savdodagi zamonaviy qarash tarafdorlari sifatida shved iqtisodchi-
olimlari Eli Xeksher va Bertil Olinlarni (30-yillar) ko‛rsatish mumkin.
E.Xeksher va B.Olinlar “
Ishlab chiqarish omillariga bog‛liq holda narxlarni 
tenglashishi” 
qoidasini ilgari surganlar. Buning ma’nosi shundan iboratki, milliy 
ishlab chiqarishdagi farqlar ishlab chiqarishning mehnat, yer, kapital va 
shuningdek, u yoki bu mahsulotga ichki iste’moldagi o‛zgarishlar kabi omillarga 
bog‛liq.
Ularning qoidalaridagi asosiy vaziyatlar quyidagicha keltirilgan:
1. Mamlakatlar o‛zlarida ortiqcha bo‛lgan ishlab chiqarish omilini ko‛p talab 
qiladigan mahsulotlarni eksport qilishadi va aksincha, o‛zlarida taqchil bo‛lgan 
ishlab chiqarish omillarini ko‛p talab qiladigan mahsulotlarni import qiladilar.
2. Xalqaro savdo yo‛lidagi cheklashlar bekor qilinsa tovarlarning turli 
mamlakatlardagi “omil narxi” (tannarxi)ning tenglashishi kabi o‛zgarishlar 
kuzatiladi.
3. Mahsulotlar eksporti o‛rnini asta sekin ishlab chiqarish omillari eksporti 
egallaydi.
Agar mamlakatdagi bir ishlab chiqarish omili miqdori bilan boshqa omillar 
miqdori o‛rtasidagi nisbat boshqa mamlakatdagiga nisbatan yuqori bo‛lsa shu omil 
bu mamlakatda nisbatan ortiqcha deb hisoblanadi.
Xeksher-Olin kontseptsiyasiga asosan tashqi savdo quyidagi ko‛rinishlarga 
ega: Faraz qilaylik, bir vaqtda ikki mamlakat, ya’ni, “sanoatlashgan” va “agrar” 
mamlakat faoliyat ko‛rsatmoqda.
Sanoatlashgan mamlakatda ortiqcha kapital va ma’lum miqdorda ortiqcha 
ishchi kuchi mavjud bo‛ladi. Agrar mamlakatda esa ortiqcha yer mavjud, ammo 
kapital yetishmaydi.
Ayrim turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishda kapital asosiy omil hisoblanadi. 
Masalan, neftni qayta ishlash, elektron mashinasozlik va mashina ishlab chiqarish 

---

231 
sohalari kam ishchi kuchidan foydalangan holda kapitalga talabchan ishlab 
chiqarish hisoblanadi. Kapital ortiqchaligiga ega bo‛lgan mamlakatlar aynan ushbu 
yo‛nalishlarga ixtisoslashadilar. Shu bilan birga, don yetishtirish va chorvachilik 
bilan shug‛ullanadigan mamlakatlarda ko‛proq yer resurslari kerak bo‛ladi va ular 
shu yo‛nalishga ixtisoslashgan bo‛ladilar.
Xeksher–Olin kontseptsiyasini tadqiq qilish borasidagi izlanishlar 50 yillarda