L. O. Daminov O’zbekiston respublikasi oliy va

 
Model komplekti va ularni tayyorlash prinsipi. 
Quyma detal olish uchun quyma formasini tayyorlash kerak bo‘ladi. Quyma 
formasini tayyorlashda model komplektig’a kiruvchi modeldan, cterjen yashigidan, 
model plitasidan va boshqa moslamalardan foydalaniladi. 
Modelni tashqi yuzasi silliq, toza bo‘lib, uni forma aralashmasidan onsonlik 
bilan chiqazib olish kerak bo‘ladi. Bulardan tashqari model mustahkam bo‘lishi kerak, 
forma aralashmasida yyotgan vaqt o‘ziga namlikni tortib olib o‘z o‘lchamini yo‘l 
quymasligi kerak. 
Model va sterjenni yashiklarni tayyorlash davrida forma olish texnologiyasini, 
sterjen tayyorlashni, qo’yiladigan metall xususiyatini va uni keyinchalik mexanik 
ishlov berilishini hisobga olinadi. 
Detal chizmasi yordamida model va sterjen yashik tayyorlab olinadi. 
Quyilayotgan metallni qanchaga qisqarishini hisobga olgan holda model 
chizmasini o‘lchamlari shunchaga oshiriladi. 
Agarda quymaga mexanik ishlov beriladigan bo‘lsa modelni chizmasini chizish 
davrida pripuskni (mexanik ishlov yordamida olib tashlanadigan qatlam) hisobga 
olinadi. 
Modellarni osonlik bilan chiqazib olish uchun va sterjenni o‘z yashigidan 
chiqazib olish uchun model va sterjen yashigini bo‘laklarga ajraladigan qilib 
tayyorlanadi. 
Modelni vertikal devoriga uni forma aralashmasidan chiqazib olishni hisobga 
olgan holda qiyaliklar qilinadi. Kichik detallar uchun qiyalik burchagi 2-4
o
katta 
modellar uchun esa 0
o
30’ - 0
o
45’ . 
Model burchagiga esa bog‘lovchi radiuslar belgilanadi. Bog‘lovchi radiuslar 
model (quyma)ning bir yuzalari bilan ikkinchi yuzalari orasidagi bog‘lanish joylarida 
hosil bo‘ladigan ikki zo’riqishlar sababli darz ketadi, tob tashlash kabi nuqsonlarni 
oldini olish uchun bu yuzalar devorining qalinligiga qarab belgilanadi 
Quymada bo‘shliqlar hosil qilish uchun strjendan foydalaniladi. Sterjenlar 
qolipga o‘rnatilgandan so‘ng suyuq metall quyish jarayonida o‘z shaklini saqlashi 
sifatli quyma olishga sabab bo‘ladi. Sterjenlarni qolipga o‘rnatish uchun, modelda 
sterjen uchun tayanch yuzalar hosil qilinishi kerak. Buning uchun modelda sterjen’ 
belgisi hosil qilinadi. 
Bir necha marta yoki kam seriyali sanoatda model va sterjen yashiklarini 
tayyorlash uchun yogochdan, ayrim paytlarda gips va sementdan foydalaniladi. Ko‘p 
seryali sanoatda esa alyuminiy qotishmalari va plastmassalardan foydalaniladi. 
Yog‘ochlarni tayyorlanadigan model va sterjen yashiklar bo‘lak-bo‘lak qilib olinib, 
so‘ng o‘zaro siroch yordamida yopishtiriladi. Ularni yopishtirishda yog‘och tolalari 
har tomonga joylashishi kerak. U vaqtda bunday model va sterjen yashigi bo’zilib, 

---

Muallif: 
L.O.Daminov 
yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan holda razmeri o‘zgarmaydi.