L. A. Djalilova

Yozgi Olimpiva o‘vinlari	Qishki Olimpiva o‘yin
ari
Yil	Shahar	TV huquq	0‘sish foizi		Yil	Shahar	TV hu- q«a.	0‘sish foizi
1960	Rim	1.2			1960	Skvo-Velli	0,05	1
1964	Tokio	1.6	33		1964	lnsbruk	0,93	1,760 |
1968	Mexiko	10	525		^r 1968	Grenobl	2.6	180
1972	Myunxen	18	80		1972	Sapporo	8,5	226 |
1976	Monreal	35	94		1976	Insbruk	11.6	37
1980	Moskva	88	151		1980	Leyk-Plesid	20,7	78 (
1984	Los- Anjeles	287	226		1984	Sarayevo	102.7	396
1988	Seul	403	40		1988	Kalgari	324,9	216
1992	Barselona	636	58		1992	Albervill	291,9	-10
1996	Atlanta	898	41		1994	Lillexammer	352,9	21
2000	Sidney	1,332	48		1998	Nagano	514	46
2004	Alina	1,49	12		2002	Solt-Leyk- Siti	738	44
2008	Pekin	1,739	16		2006	Turin	831	13

** John Home, Garry Whanncl Understanding thc Olympics Routledgc. Taylor-Francis Group
London and New York 2012. - 51 p


348

Televizion huquqlarini sotishdan olingan daromadlar AQSH million dollarida)

Barcha 10 milliondan yuqori boMgan raqamlar unga yaqin milliongacha yaxlitlangan.
Manba: XOQ (2010 y.) Olympic Marketing Fact File (Lausanne: IOC).
Tasvirni mukammallashtirish: 1968-1987. Televizion sport- ning rivojlanishi Bu>aik Britaniyadagi BBS va AQSH dagi ABS kampaniyalari bilan yaqindan bog‘liq. Xususan ABS, hodisalaming dramasiga diqqatni mujassamlashtfrishi paytida kayfiyatni yuzaga keltirgan, yulduzlar: “Batafsil va mBstaqil'’ va “G‘aiabaning hayajoni, mag‘lubiyatning talvasasi" kabi ikkita eng maMum shiorlami o‘zlarida mujassam qilishgan. ABS ning stili yirik planda ko'rsatishni, grafikani uzatishdan iborat bo“lgan va mikrofonlar sodir bo'layotgan harakatlar tovushini qabul qilish uchun joylashtirilgan. ABS 1968-yili 48 soatlik reportajlami rejalashtirgan (to‘g‘ridan-to'g‘ri efirda), bu, 1964- yildagiga nisbatan uch marta ko'p.⁹⁷
Aloqa sputniklari va televideniyaning tarqalishi O'yinlami jahon bo‘ylab global televb.ion hodisaga aylantirdi. Bu, o‘z navbatida, ramziy siyosiy aktlar uchun platforma sifatida juda katta potensial bergan. Mexiko shahrida 1968-yilda “Qora hokimiyat“ning chiqishlari, Myunxenda 1972-yilda Isroillik sportchiiami falastinlik harbiylar tomonidan asrda ushlab turilishi va 1976-yildan to 1984-yilga qadar o'vinlarga ta'sir ko‘rsatgan boykotning oqibatlari. ushbu imkoniyatdan foydalanishning uchta umuman farq qiladigan holatlarini ko'rsatadi.
Olimpiya o‘yinlarini global televizion hodisa sifatidagi shaklla- nishi, ulami “sovuq umsh" davrida ramziy ahamiyatga ega maydonga aylantirdi. 1980-yilgi o'yinlar Moskva shahriga beriiganidan keyinoq. lobbistlar guruhlari boykol qilishni talabqila boshlashgan.
Lekin 1979-yilga qadar. Afg'onistonga sho'rolar armiyasining kirishiga qadar, hukumatiar tomonidan bunday harakatlar uchun sabab paydo bo'lganida, AQSH Prezidenti Jimmi Karter Olimpiya o‘yinlariga boykot e’lon qilgan va boshqa G‘arb mamlakatlarini boykotga qo'shilishga majbur qilish uchun katta kuch sarl' qilgan. Ushbu boykot ham va kamroq samarali bo'lgan, g‘arbiy blok tomo- nidan 1984-yilda tashkil qilingan boshqa boykot ham o'yinlami televi-


” John Horoe. Garry Wbannd l 'ndcrstanding thc Olvmpics Routlcdgc Taylor-Frincis Group
London and New York 2012 51 p.


349

Yozgi Olimpiya o‘yinlari			Qishki Olimpiya o'yinlari
Yil	Shahar	Davlat	Yil	Shahar	Davlat
1936	Berlin	1
1948	London	1
1952	Xelsinki	2
1956	Melburn	1	1956	Cortina	22
1960	Rim	21	1960	Skvo-Velli	27
1964	Tokio	40	1964	Insbruk	30
1968	Mexiko		1968	Grenobl	132
1972	Myunxen	98	1972	Sapporo	41
1976	Monreai	124	1976	Insbruk	38
1980	Moskva	111	1980	Leyk-Plesid	40
1984	Los-Anjeles	156	1984	Sarayevo	100
1988	Seul	160	1988	Kalgari	64
1992	Barselona	193	1992	Albervill	86
1996	Atlanta	214	1994	Lillexammer	120
2000	Sidney	220	1998	Nagano	160
2004	Afina	220	2002	Solt-Leyk-Siti	60
2008	Pekin	220	2006	Turin	200

Televizion huquqlarini sotishdan olingan daromadlar (AQSH million dollarida)


10 milliondan yuqori boMgan barcha raqamlar unga yaqin milliongacha
Manha: XOQ (2010 y.) Olympic Marketing Fact File (I^ausanne: IOC).


⁹¹ John Home, Garr> Whannel Understandiog thc Olympics Routledge. Tajlor-Francis Group
London and Ncw York. 2012. - 52 p

r

1980-yilga kelib, huquqlarni olish uchun to'lovlaming o'sishi rekiainadan kelib tushadigan daromadlar darajasini oshirilishi xavfini tug'dirdi.
Qishki 1988-yilgi Olimpiyp o'yinlarini o'tkazilishi Kalgari shahrida rejalashtirilgan edi, bu, amerika televideniyasi uchun qulaylik nuqtayi nazaridan deyarli mukammal joy hisoblangan. chunki musobaqalarning ko'pchiligi tushdan keyingi vaqtda ham va qirg‘oqning ikkala tomonidagi hududlardagi avjiga chiqqan vaqtda ham (amerikalik auditoriyaning ko'p qismi sharqiy va g'arbiy qirg‘oqoldi soat mintaqasida yasftaydi) to‘g‘ridan-to‘g‘ri translatsiya qilinishi mumkin bo‘lgan. DemaW, ko'rik, ayniqsa shiddatli bo'lgan. **
ABS kampaniyasi o'zining olimpiada tamiog'ini saqlab qolishi to‘g‘risida qaror qabul qilganidan so'ng. Qishki Olimpiya o‘yinlarini barcha televizion sohalarda translatsiya qilishi uchun 309 million AQSH dollari taklif qilgan. Bunday katta miqdordagi mablag'ni to‘lash ABS uchun ham juda sezilarli bo'lib, u, reklamadart tushadigan daromadlar bilan qoplanmasligi mumkin bo‘lgan.
Amerikaning iqtisodiyoti 1980-yillaming o‘rtasidan to oxiriga qadar pasaygan vaqtda pessimizm yanada ortgan. Amerikalik televizion tarmoqlar qolganlardan huquq uchun to‘lovlami yuqoriroq olish maqsadida Xalqaro Olimpiya Qo'mitasiga bosim uyushtira boshlagan. bunda. televideniyaning rahbar xodimlari shubhali sovg'a olishganligini ta'kidlashgan.
1992-yilgi Qishki Olimpiya o'yinlari boshqalariga nisbatan kamroq foyda keltirgan, lekin kevingi yillarda, AQSH uchun to'lovlar o'sishda davom etgan. Joyfarda o'zfarining shaxsiy tefevizion uzatuvchi tashkilotlari bo‘lishini xohlagan mamlakatlar soni ortib borgan va ular, Matbuot-markazidan alohida diktorning sharhlari bilan, televizion dasturlarni ishlab chiqish uchun jihozlari va fahrir uchun dasturiy-apparatli vositalari bilan Xalqaro televizion markaz tuzishni taklif qilgan.
Xalqaro Olimpiya Qo'mitasi AQSH dan tashqari boshqa mamlakatlar ham o‘z huquqlari uchun kattaroq mablag'lami to‘lashlari uchun urinishlami amalga oshira boshlagan. 1988-yilgi Qishki Olimpiya o‘yinlari vaqtida huquqlar xaridorlari o‘rtasidagi


Johii Horne. Garr> Whanncl Underslandmg Ihe Otympics. Roullcdgc I a\ lor-Franas Oroup Lrvndon and Nev> York 2012 -51 p


351




raqobat bir qator o‘zgartirishlami kiritilishi oqibatida narxlarni 309 million AQSH dollariga qadar ko'tarib yuborgan. ^I0<>
Buning natijasida ABS televideniyasi sport huquqlarini xarid qilishga yangi budjetli chegaralashlar bilan bir qator poytaxt shaharlarida taxtga o‘tirib olgan. Bu. o‘zini “Olimpiya 0‘yinlari tarmog‘i” deb e’Ion qilgan ABS davrining yakuni bo‘lgan, lekin hozirda, NBC kampaniyasi bilan raqobat qilish uchun o‘z pozitsiyalarini yo‘qotmoqda. Iqtisodiy holatlami 1980-yiIlardagi yomonlashuvi va ABS kampaniyasining ta'sirini pasayishi Xalqaro Olimpiya Qo‘mitasini amerikalik tarmoqlarga huquqlarni sotishdan olinadigan daromadlami pasayib ketishi mumkinligi to'g'risida lashvishga solgan (bu, to‘g‘ri chiqmadi).
Xalqaro Olimpiva Qo‘mitasining 1986-yilgi sessiyasida ABS kampaniyasining o‘rgatishiga ko‘ra, yangi grafiklar amalga kiritilgan - Barselonadagi 1992-yilgi o‘yinlardan keyin Lillexammerda 1994- yilgi Qishki Olimpiya o'yinlari bo'Iishi kerak edi, bu, Yozgi va Qishki olimpiada o‘yinlari alohida o‘tkazilishini boshlab berdi. Bu. amerikaning tarmoqlarini bir yilda ikkita Olimpiya o‘yinlari o‘tkazilishi bilan bog'liq bo'lgan sarf-xarajatlami toiash zaruratidan himoya qilish uchun rejalashtirilgan edi. 1980-yiIlar davomida butun jahondagi teletomoshabinlami Olimpiva o'yinlarini k.o‘rish imkoniyatlari ortdi. Soni birdan toki ikki milliardgacha bo'Igan auditoriyaning talabi qondirilgan.
Qancha odam olimpiya o‘yinlarini tomosha qilishi bizga aniq ma'lummi? Televideniyaning auditoriyasi to'g'risidagi ma'lumot uy sharoitida olib boriladigan hisoblagich va taqvim-kitobchalar yordamida amaiga oshiriladi. Odatda. mingta uy xo‘jaligi uchun mo'ljallangan panelga hisoblagichlar o‘matiladi, taqvim-kitobchalar har oyda to‘ Idiriladi. Schyotchiklar televizomi ishga tushirish vaqtini va kanalni ishga tushirish vaqtini uch daqiqalik bo'laklar paytida qayd qiladi. Bunday usullar universal bo‘lmagan, lekin 54 ta mamlakatda. ular har xil variantlarda qo'llanilgan. Ushbu mamiakatlarda jahonning 75% aholisi, tcletomoshabinlaming 90% yashaydi.
Sport tashkilotlari tomoshabinlar bo‘yicha statistikani, homiylarni jalb qilish maqsadida televideniya huquqi uchun o'zining toiov majburiyatlarini qismi sifatida olib borishadi. Bir qator


** Joiui Home. Ciarr> Whannel. Undcrstanding the Olympics. Routledge. Taylor-Francis Group
l ondon and NVw York. 2012 — 51 p




mamlakatlar bo'yicha nisbatan ishonchii statislika teletomoshabinlarni
televizor ko'rishini va yangi OAV ning “teievizion faolligi”ni o'rtacha
darajasini butun dunvo bo'yichg qo'shimcha baholash bilan
to'ldiriladi. Telcko'rsatuvlarni barlarda va boshqa jamoatchilik
joylarida yoxud kompyuler yoki mobil telefonlar orqali lomosha
qiladigan odamlar miqdorini baholash bo'^,yicha aniq ma'lumotlar


Obyektiv ma'lumotlar to'g'ri keladigan 54 ta mamlakatlar
hisobga olinmaganida. 2008-yildagi


berishgan. Ayrim mamlakatlarda taqvim-kitobchalardagi yozuvlar- dangina foydalaniladi. lishbu usul. ta'kidlanishicha, aniq ma’iumotlar olish imkonini berniaydi. Ko'pchilik mamlakatlarda auditoriyaning miqdorini baholash bo'yicha urinishlar bashorat qilingan xolos.
Televizion auditoriya statistikasining standart birligi - dastumi o'rtacha auditoriyasi (o'yin/match/musobaqani to'liq tomosha qilgan tomoshabinlar asosida) hisoblangan vaqtda sport tashkiloliari qoidaga ko'ra boshqa vositalarni qo'llashgan. lilar odatda. 1,5 baravar ko'p bo'Igan maksimal qiymatlarni (tadbir jarayonida ma'Ium bir nuqtada auditoriyaning maksimal kattaligini) keltirishadi, yoxud minimum uch daqiqa davomida ko'rsaluvlarni tomosha qilgan har bir odamni qamrab olinishini ko'rsatishadi, bu. odatda. auditoriyaning kattaligidan ikki marta yuqori bo'ladi.
Undan tashqari. barcha musobaqalar bo'yicha auditoriyaning raqamli ma'lumotlarini ta'minlash uchun. ular umumlashtirilgan auditoriyani olish uchun qamrab olish bo'yicha ma'lumotlarni birlashtirishadi. natijada bu. masalan 2006-yildagi Jahon kubogi musobaqalarini 26.29 milliard tomoshabinlar ko'rishganini ta'kidlashga olib kelgan.
IJmumlashtirilgan malumotlami berishning boshqa shakli tomoshabin tomonidan televizor ko'rishning umumiy soati ko'rinishida berilgan. Bu ma'lumotlar,- dastuming davotnivligini tomoshabinlarning soniga ko'paytirish orqali olingan. Bunday raqamlar, ayniqsa, uiar qisman baholashga asoslanganida. oldindan past statistik ahamiyatga va aniqlikka ega bo'ladi.


“‘John Horne, Garry WJtannel t (nderstanding thc Olvmpics Rnudedge. Taylor-Francis Group
London atnJ New York. 2012 - 51 p.


yo'q.


101


Olimpiya o'yinlaridan





ma'lumotlar


ic 5

"The Independent” tomonidan o'lkazilgan tadqiqotlar aniq kuzatiladigan qonuniyatni aniqlagan, unda, sport tashkilotlariga kerak bo'lgan auditoriya, tekshirish mumkin boigan qismidan bir necha marta katta boigan (qamrab olinishi mumkin boigan auditoriyaning 90% asosida).^,0*

Asosiy sport hodisalari uchun, jumladan Olimpiya o'yinlari uchun ham talab qilinadigan auditoriya ancha katta eiiborni talab qilishi aniq isbotlangan. Olimpiya o‘yinlari auditoriyaning e'tiborini quyidagi global masshtabda jalb qiJadi:
1988-yil Seu! 10,4 milliard 1992-yil Barselona 16,6 milliard 1996-yil Atlanta 19,6 milliard.
Yuqorida keJtiriJgan ma'JumotJar “umumlashtirilgan auditoriya"ga asoslangan. Xalqaro Olimpiya Qo‘mitasi 2000-yilda “ko'rishning umumiy soati” bo‘yicha raqamli ma'lumotlarga o‘tgan, bu, auditoriyani jalb qilish bo‘yicha quyidagi ma'lumotlami olish imkonini bergan:
2000-yil Sidney 36,1 milliard 2004-yil Afina 34.4 milliard.
Xalqaro Olimpiya Qo‘mitasi, televideniyadan daromadlarni yakka tarzda kelib tushishi xavfini 1980-yiJJardan boshlab angJashi orqali, Horst Dassler of Adidas bilan birgalikda global homiylik sxemasi uchun dasturni ishlab ehiqishni boshlagan. Intemetni 1990- yillardan boshlab rivojlanishi Olimpiya harakatini rivojlanishi uchun imkoniyat yaratdi, Jekin bu ham istiqboJga qaratiJgan vazifa edi. U. barcha tadbirlami 24 soat davomida ko‘rish paytida to‘g‘ridan-to‘g'ri efirga erishishga potensial imkon berishi mumkin. Lekin hozirgi vaqtda, u, televizion uzatish bilan raqobat qilish uchun daromadlar oqimini yuzaga kcltirishi mumkin.¹⁰³