L. A. Djalilova

Iogann Genrix Pestalotssi (1776-1827) shveytsariyalik buyuk pedagog-demokrat. U tarbiya asosini odamning tabiiy qobiliyatlarini rivojiantirtshdan, tarbiya maqsadini odamning ma'naviy qivofasini tarkib toptirishdan iborat, degan. Uning fikricha, tana faoliyati harakatlarda namoyon bo‘ladi, harakatlar esa bog‘inlar tuzilishi va harakatchanligiga bog‘\iqdir. U bo‘g‘inlar uchun gimnastika element-


41




larini ishlab chiqdi. Bunda barcha harakatlar o‘z mazniunini topgan edi. Pestalotssi elementar gimnastikani o‘ziga xos «mehnat malakalari alifbosi», ya'ni ko'tarish, irg'itish yoki uloqtirish, avlantirish, urish va h.k. qilishga o‘rgatish zarur, deb hisoblagan.

18. 
    asming 70-80-yilIarida Germaniyada yangi vo'nalishdagi maktablar paydo bo‘lgan. Bu Illantroplar (insonparvarlar) ochgan maktablar edi. 0‘qituvchilar bunday maktablarda akademistlar. peda- gogistlar va famulyantlar kabi guruhlarga bo'lingan. Akademitslar - aslzodalar, pedagogistlar - amaldorlar, famulyantlar mehnatkash- larning farzandlari bo‘lgan. Bundav tartib filantroplaming feodal tabaqachilik tartiblariga qarshi emasligidan dalolat beraredi.
    

Filantropin maktablaridagi gimnastikaning mashhur rahbarlari Gerxard Fit (1763-1836) va logann Guts-Muts (1759-1839) bo*lgan edi. G.Fit «Jismoniy tarbiya ensiklopediyasi tajribalari» nomli uch tomli kitob yozdi. Kitoblarda jismoniy tarbiyaning qadintgi va o'sha davrlardagi tarixi, uning tarbiyaviy mohiyati aks ettirilgan. I. Guts- Muts «Yoshlar uchun gimnastika» kitobini yozgan (1713). Bu kitobdan Yevropa davlatlarida keng loydalanganlar.
logann Guts-Muts o‘z kitobida jismoniy tarbivaning nazariy va amaliy jihatlari, ayniqsa, mashqlaming aniq tasviri va ulaming qo‘llanish usullari bilan qo‘shib bergan edi. Guts-Muts tasvirlagan gimnastik mashqlarga kurash, yugurish, sakrash, uloqtirish. irg'itish, suzish, arqon, langarcho'p bilan sakrash va daraxtlarga osilib- tirmashib chiqishga doir mashqlar hamda qo‘l mehnati. o'yinlar kiradi. Jismoniy tarbiyaning pedagogik nazariyasi bu davrlarda turli xilda mavjud bo‘lgan.
Gimnastika tizimlari. XIX asrda iqtisod, siyosat, fan va texnikaning rivojlanishi natijasida jismoniy madaniyat ham rivoj topgan. Ayniqsa, harbiy taworgarlikda jismoniy tarbiya vositalari maqsadli ravishda qo'llana boshlangan. Gimnastika tizimi uchun oddiy mashqlargina emas, yengil atletika, suzish, boks. qilichbozlik, harbiy qurollardan otish va boshqa ko‘p mashqlar asos qilib olingan. Bunday tizimlarni ishlab chiqish va amalda qo'llash ishlariga mutaxassislar o‘z hissalarini qo‘shganIar.