Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

3 soniyalik fakt
 
Foton panjarasi yoki, 
metamateriallar singari 
maxsus kvant optik 
materiallari fotonlarni 
boshqarishning oddiy 
optikadan tamomila farq 
qiluvchi yangi 
istiqbollarini ochib 
beradi.
Aloqador mavzular: 
 

KED asoslari
 
(61-sahifa) 

 
Feynman 
diagrammalari
 
(65-sahifa)

 
Oqimni optik 
taqsimlagich
 
(71-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
Nur sindirish 
ko‘rsatkichi manfiy 
bo‘lgan sababli, 
metamateriallar o‘ziga 
kelib tushayotgan 
yorug‘likni shunday 
tarzda akslantiradiki, 
natijada, mazkur 
materialning o‘zi 
ko‘rinmas bo‘lib 
qoladi. Uncha yirik 
bo‘lmagan obyektlar 
uchun ushbu xossa 
allaqachon qo‘llab 
ko‘rilgan va dastlabki 
amaliy yutuqlar 
mavjud. Lekin, bunda 
material juda ko‘p 
miqdorda nur 
yutganidan, baribir 
uning doimiy 
ko‘rinmas bo‘lib 
qolishi qiyin. Lekin, 
olimlar materiallarning 
optik xossalarini 
kuchaytiruvchi, yoki, 
yorug‘lik difraksiyasi 
uchun foton 
kristallarini qo‘llovchi 
yangi usullar ustida 
izlanmoqdalar. 
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Viktor Veselago 
(1929) 
Materiallarning manfiy 
nur sindirish 
ko‘rsatkichi haqida ish 
olib borgan eng birinchi 
olim.
Jon Pendri 
(1943) 
Ingliz fizigi. 
Ulf Leonardt 
(1965) 
«Ko‘rinmas» materialni 
amalda yaratish ustida 
ish olib borgan nemis 
fizigi.
 
Foton panjaralari 
fotonlarni mutlaqo 
boshqacha tarzda 
o‘tkazadi.

---

---

Kvant sarhadlari 

 
Asosiy tushunchalar 
Antikvarklar
– Materiyaning asosiy qismini tashkil qiluvchi neytron va protonlarning, 
ya’ni, tabiatdagi eng asosiy fundamental zarrachalar bo‘lmish – kvarklarning antizarralari. 
Fanda ma’lum har bir kvark uchun, uning o‘zigagina xos bo‘lgan va u bilan aynan bir xil 
bo‘lib, faqat qarama-qarshi zaryadi va «rangi» bilan farqlanadigan antikvark mavjud 
bo‘ladi.
Asimptotik erkinlik 
– Kvarklar orasidagi kuchli o‘zaro ta’sirning noodatiy shakli 
bo‘lib, u masofa uzoqlashgani sayin kuchsizlanadi, masofa qisqarsa kuchayadi.
Bozonlar
– Fermionlardan farqli o‘laroq, Boze-Eynshteyn statistikasiga bo‘ysinuvchi 
zarrachalar. Odatiy bozonlar bu – o‘zaro ta’sirlarni amalga oshiruvchi zarrachalardir. 
Bozonlarga misol tariqasida protonlarni, yoki, hamma yaxshi taniydigan Xiggs bozonini 
keltirish mumkin. Shuni ham aytib o‘tish joizki, fanda shuningdek, tarkibidagi zarralar 
soni toq sonda bo‘lgan atom yadrolarini ham aynan ushbu termin bilan yuritiladi. 
Bozonlarning fermionlardan yana bir katta farqi shuki, ko‘p sondagi bozonlar bir vaqtning 
o‘zida bir xil holatda bo‘la oladi.
Glyuoniy 
– faqat glyuonlardan tashkil topgan bo‘lishi mumkin bo‘lgan gipotetik 
zarracha.
Glyuonlar 
– Xuddi, zaryadlangan zarralar orasida elektromagnit o‘zaro ta’sirning 
tashuvchisi fotonlar bo‘lgani singari, glyuonlar ham, kvarklar orasidagi kuchli o‘zaro 
ta’sirni tashuvchisi bo‘lgan elementar zarracha-bozonlar hisoblanadi. Fotonlarda elektr 
zaryadi bo‘lmaydi; lekin, glyuonlarda elementar zarra sifatida qo‘shimcha xarakteristika - 
«rang» mavjud bo‘ladi.
Graviton 
– xuddi, fotonlar elektromagnit o‘zaro ta’sir tashuvchisi bo‘lgani singari, 
gravitatsiyaning kvant nazariyasida gravitonlar – gravitatsion o‘zaro ta’sir tashuvchisi 
bo‘lsa kerak deb tasavvur qilinadi. Ya’ni, graviton ham gipotetik zarracha sanaladi.