Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

Y
adroviy 
T
adqiqotlar 
M
arkazi. Ushbu markaz hududida KAK (katta adron kollayderi) va 
boshqa muhim zamonaviy ilmiy tadqiqot kompleksi joylashgan. Ushbu markazda 
fundamental zarralar ustida, shu jumladan, antizarralar borasida ham tadqiqotlar olib 
boriladi.
 

---

 
Nolinchi nuqta energiyasi
Geyzenbergning 
noaniqliklar 
tamoyiliga 
taalluqli
 
energiyaning vaqtga bog‘liqligi formulasiga 
asosan, qisqa muddat davomida, energiyaning 
fluktuatsiyalanishi imkoni mavjuddir. Bundan kelib 
chiqadigan xulosalardan biri shuki, istalgan kvant 
sistemasi, «nolinchi nuqta energiyasi» deb 
nomlanuvchi eng past (minimal) energetik holatga 
ega bo‘ladi va energiya ushbu darajadan pastga tusha 
olmaydi. Hattoki, vakuumdagi kvant maydonlarida 
ham o‘ziga xos nolinchi nuqta energiyasi mavjud 
bo‘ladi. Shu sababli ham, siz bilan biz «bo‘shliq» deb 
o‘ylaydigan vakuum hududi aslida bo‘shliq ham 
emas! Uni, bir lahzaga paydo bo‘ladigan va shu 
ondayoq yana yo‘q bo‘lib ketadigan «virtual» 
zarralarning doimiy mavjlanib turuvchi dengizi 
sifatida tasavvur qilish mumkin. Vakuumda qancha 
energiya borligini hech kim bilmaydi. Ba’zi nazariy 
taxminlarga ko‘ra, vakuumda energiya juda ko‘p 
miqdorda bo‘lishi mumkin; lekin, Koinotni yirik 
miqyoslarda kuzatish ishlari shuni ko‘rsatmoqdaki, 
vakuumda energiya unchalik ham ko‘p emas. Garchi, 
ushbu masala hozirda ilm-fanda o‘z yechimini 
kutayotgan masalalar sirasiga kirsa-da, biroq, 
vakuumda 
ham 
nolinchi 
nuqta 
energiyasi 
mavjudligiga ishora qiluvchi muvaffaqiyatli o‘tgan 
amaliy tajribalar ham allaqachon uddalangan! 
Vakuumdagi nolinchi nuqta energiyasi haqida gap 
borganda, odatda Kazimir effekti albatta tilga olinadi. 
Unga ko‘ra, o‘zaro o‘ta yaqin joylashgan plastinalar 
bir-biriga tortiladi. Ushbu effekt haqida ilk bora 
1948-yilda Xendrik Kazimir ilmiy taxmin bildirgan 
edi va keyingi yillarda, uning taxmini to‘g‘ri ekani, 
laboratoriya tajribalarida bir necha bor tasdiqlandi. 
Lekin, bu nolinchi nuqta energiyasi haqiqatan ham 
mavjudligini isbotlay oladimi?