Kuzatish usuli

3.1.4. O'rganilayotganmavzuni kuzatish va tushunish faoliyati Usul va uslub sifatida kuzatishning umumiy xususiyati kuzatuvchining kuzatish jarayonini tashkil etish, kuzatish uchun shart-sharoitlarni tayyorlash va tanlash, kuzatish natijasida olingan ma'lumotlarnianiqlashdagi faoliyati hisoblanadi . Quyidagi xususiyat psixologik kuzatishni kuzatuvchining olingan faktlarni talqin qilishda ilmiy va psixologik sifatida ishtirok etishi nuqtai nazaridan ajratib turadi. Bu kuzatish turlarini ko'paytirishni o'zichiga oladi - tavsiflovchi va tushuntirish, shu jumladan tavsif birliklarida sharhlovchi komponentlar. Psixologiya shakllanishining dastlabki bosqichlaridayoq tadqiqotchi uchun psixologiya predmetini tushunishdagi nazariy pozitsiyani ilmiy kuzatish imkoniyatlarini baholash bilan bog'lashmajburiy bo'libqoldi. Psixik voqelik to'g'ridanto'g'ri-kuzatish uchun (introspektsiya usulidan tashqari) imkonsiz bo'libtuyuldi va o'z-o'zinikuzatish paytida u kuzatishning kognitiv maqsadi natijasida aniq o'zgardi.Shu sababli, ongning empirik psixologiyasi "ilmiy bo'lmagan"tadqiqot va "kuzatib bo'lmaydigan"sub'ektivinson tajribasi yorliqlari aralashmasiga duch keladi. Bixevioristlar faqat tashqi va ichki reaktsiyalarning kombinatsiyasi sifatida taqdim etgan xatti-harakatlarni bevosita kuzatish mumkinligini e'lonqildilar. Psixik hodisalar tashqi kuzatuvchi tomonidan ajratilishi mumkin bo'lgandarajada mavjud deb hisoblangan. Bu erda yana usulning ilmiy tabiati va o'rganilayotganvoqelikning kuzatuvchanligi mezonlarini baholashda chalkashlik yuzaga keldi. Psixologiyaning rivojlanishi bilan, aslida, psixik voqelikning haqiqati va psixologik ma'lumotlardeb hisoblanishi mumkin bo'lgannarsalar haqidagi g'oyalarsezilarli darajada o'zgardiva xilma-xil bo'ldi. Kuzatilmagan psixik voqelik bilan nima kuzatilishi mumkinligi va qanday bog'liqlikbilan kuzatilishi mumkinligi haqidagi g'oyaham o'zgargan.Zamonaviy tushunchalar, umumiy nazariy pozitsiyalardagi farqlar tufayli, bu savolga turli yo'llarbilan javob beradi. Psixologiyada kuzatiladigan quyidagilarni ko'ribchiqing: 1) sub'ektning xatti-harakati; 2) guruhlardagi odamlar o'rtasidagio'zarota'sirningtashqi ko'rinishdaajralib turadigan shakllari (xususan, og'zakibo'lmaganmuloqot usullari); 3) nutqda ifodalangan shaxsning lingvistik ongi; 4) sub'ektningemotsional holatlarining ekspressiv shakllari; 5) uning harakatlarida namoyon bo'ladiganshaxsiy xususiyatlar, shaxsning biografik yo'liva boshqalar. Shunday qilib, tadqiqotchilarning kuzatish mumkin bo'lgannarsalar haqidagi g'oyalario'rganishmavzusini tushunish bilan belgilanadi. Bu kuzatuv maqsadlarini va kuzatuvchi tomonidan qayd etilishi kerak bo'lgantashqi parametrlarni aniqlash usullarini konkretlashtirishda namoyon bo'ladi.Kuzatish maqsadi allaqachon tadqiqotchining shaxsning ruhiy hayoti faktlarini izohlashdagi yondashuvini aks ettiradi, shuning uchun psixologiyada tavsif va tushuntirish kuzatishlarni ajratish nihoyatda qiyin. Kuzatishni tashkil etish va o'rganilayotganob'ektnitanlash, shuningdek, yaxlit va yo'naltirilgankuzatish nuqtai nazaridan kuzatuvchi faoliyati o'rtasidagibog'liqlikK. Levin shogirdi Tamara Dembo [75] tadqiqotida yaxshi yoritilgan. Uning maqsadi g'azabningpaydo bo'lishiva dinamikasini o'rganishedi. T. Dembo o'rganilayotgan hodisani yaxlit yoritish zarurati tufayli sub'ektningharakatlari, holatlari va bayonotlarini kuzatishdan foydalanishning adekvatligini asosladi. Maxsus laboratoriya sharoitida, eksperimentatorning iltimosiga binoan, amalda amalga oshirib bo'lmaydiganmaqsadga erishish uchun (uzoqdagi shishaga halqalarni tashlang; belgilangan doiradan tashqariga chiqmasdan gul oling), ya'ni.hal qilib bo'lmaydigan vazifalar holatlarini yaratish orqali sub'ektlarningg'azabiniqo'zg'atishshartlari simulyatsiya qilindi. Barcha odamlar hissiy holatlarni aniqlash qobiliyatiga ega, ya'ni.boshqa odam boshdan kechirgan his-tuyg'ularni tan olish. Mimika, pantomima, ovoz, intonatsiya - bular ichki holatning tashqi ko'rinishlaribo'lib,kuzatuvchi hissiyotlarning modalligini aniqlashda unga rahbarlik qiladi. Hissiy holatning kuchi, paydo bo'lishdinamikasi va borishiga e'tiborqaratish, shuningdek, mazmunli kontekst - yaxlit vaziyatni bilish psixologga affektiv holatlar va hissiyotlarni to'g'riajratish imkonini beradi. Turli xil his-tuyg'ularnianiqlashda kuzatuvchilar turli darajadagi kelishuvni ko'rsatadilar.Biroq, his-tuyg'ularningmodalligini to'g'ribaholash bilan, ular

identifikatsiya qilish uchun o'zlarining mezonlarini noto'g'riajratishlari mumkin: nima uchun ular buni quvonch, qayg'uva hokazo deb bilishadi. T. Dembo ta'kidlaganidek,hatto yaxshi o'qitilgankuzatuvchilar ham oqimni tasvirlaydi, ya'ni.affektlar dinamikasi sxematik tarzda, chunki ular affektning rivojlanish jarayonining oraliq bosqichlarini hisobga olmaganda faqat kulminatsiyani takrorlaydi. Sabab-natija munosabatlarini tushunish uchun ahamiyatsiz bo'lib tuyuladigan tafsilotlarning o'zgarishi,masalan, sub'ektningma'lumbir joydan ketishi, sub'ektningyaqin atrofdagi ob'ektgatez qarashi va boshqalar muhim ahamiyatga ega bo'lishimumkin. sodir bo'layotgan voqealarning yaxlit konteksti. Qabul qilingan hodisalarni baholashda to'g'ridanto'g'ri-ko'rinmaskontekstni (psixologik maydon) kiritish kuzatuvchiga g'azabnirivojlantirish jarayoni kabi empirik haqiqatni ajratish imkonini beradi. Bunday vakillik nuqtai nazaridan, nafaqat haqiqiy g'azabninghissiy portlashlari, balki boshqa ko'plabjihatlar: echishga urinishlardan qochish, kutish, vaziyatdagi turli ob'ektlarganisbatan sub'ektningreaktsiyasi, vazifaga qaratilgan harakatlar. Demboning kuzatish bayonnomalaridan parcha misoli: “Sub’ektko‘rsatma bilan taqiqlangan qarorni amalda amalga oshirishga harakat qiladi: u o‘rnidan turib, gulni yerdan uzilgan uzuk bilan olishga harakat qiladi, garchi u gunoh qilayotganini bilsa ham. ko'rsatma"va boshqalar. Agar biz T. Dembo terminologiyasidan foydalansak, biz kuzatilgan voqelikka "dinamik qarash burchagi"ni kiritish haqida gapiramiz, bu bizni g'azabnikuzatishda to'g'ridanto'g'ri-hssiy xususiyatga ega bo'lmaganbir qator harakatlarni empirik formulalar sifatida ko'rib chiqishga majbur qiladi. rang berish va, aksincha, eksperimentda kuzatilgan mavzuning ba'zihissiy ko'rinishlari g'azabdinamikasi bilan bog'liqemasligini istisno qildi.