Kuzatish usuli

3.3.2. Kuzatish ma'lumotlariningsub'ektivligi Kuzatish jarayonining ob'ektivligimezonlari ham sub'ektivlik mezonlariga qayta shakllantirilishi mumkin. Shu bilan birga, sub'ektivliktorroq muammoni - kuzatuvchining aqliy imkoniyatlari bilan kuzatish natijalarini cheklashni ham anglatadi. Kuzatish inson tomonidan kognitiv faoliyat sub'ektiva o'zsub'ektiv voqeligining tashuvchisi sifatida amalga oshiriladi. Demak, bevosita kuzatish natijasida olingan empirik faktlarni, ularning subyektiv tabiati hisobga olingandagina kuzatishning ishonchli ma’lumotlari deb hisoblash mumkin. Faoliyati kuzatilayotgan shaxsni kuzatishning boshqa “obyektlari”gaoÿxshatib ham koÿrib chiqish mumkin emas, chunki uning faoliyati nafaqat faol va obÿyektiv, balki bir tomonlama hamdir. Agar biz o'z ruhiyatiga ega bo'lmagan"ideal" kuzatuvchini tasavvur qilsak ham, tan olish kerakki, u ongli holatlar va hukmlardan qat'inazar, insonning ichki dunyosi haqida hech narsa deya olmaydi. kuzatish ob'ektining o'zi,ya'nikuzatilgan mavzu. Bu “ikkitomonlama subyektivlik” muammosi V.P.Zinchenko va M.K.Mamardashvilining [20] ishlarida batafsil koÿrib chiqilgan. Subyektiv buzilishlar manbalarini yoki kuzatuvchining xatolarini nazorat qilish - bu sub'ektivlik muammosini qayta ko'ribchiqish, kuzatish natijalarining ishonchliligini tadqiqot "texnikasi" sifatida oshirish maqsalini ta'kidlaydi,ya'ni.kuzatishning ba'ziusullari. Kuzatuvchilarning xatolari, kuzatishning "ob'ekti"yulduzli osmon yoki boshqa odam ekanligiga qarab, har xil xususiyatga ega. Psixologni shaxs, inson faoliyati va bilish sub'ektisifatidagi hech qanday nazariy g'oyalar yuklamaydigan tasavvur qilish qiyin. Professional kuzatuv har doim nazariy vositachilik bilan amalga oshiriladi. Yana bir kam uchraydigan holat bu nazariy baholash bo‘lib, bunda kuzatish yo‘li bilan ma’lumotlarni yig‘ish holatining o‘zi jarayonlarning mohiyati yoki dinamikasini dastlabki tushunishni bevosita modellashtiradi, T. Dembo va boshqa bir qator empirik tadqiqotlarda bo‘lgani kabi. K. Levin maktabi. Shaxsni sub'ektsifatida tavsiflash uslubiga tadqiqotchining nazariy pozitsiyasi ma'lumdarajada ta'sir qiladi. Bundan tashqari, kuzatilganlarning talqinini buzish kuzatuvchining sababiy bog'lanishni amalga oshirishi tufayli mumkin, ya'ni .psixologik faktlar sifatida idrok etilayotgan hodisalarning sababiy izohini beradi. U kuzatilayotgan jarayonlarni, hodisalarni va hokazolarni tushuna olmaydi, chunki tegishli psixologik tushunchasiz kuzatuvchi hisobotining "birliklari" va toifalarida empirik tarzda taqdim etilgan hodisalarni tasvirlash (yoki kodlash) mumkin emas. Kuzatuvchi boshqa sub'ektningfaoliyatiga ob'ektiv tavsif berishga qanchalik urinmasin, u o'ziningtashqi pozitsiyasini o'zgartiraolmaydi, ba'zantom ma'noda qarash burchagini o'rnatadi;yordam bera olmaydi lekin boshqa shaxs yoki shaxslar guruhining holatini yoki harakatlarini sharhlaydi, bu boshqa sub'ektningo'rnini to'liqegallay olmaydi, chunki u dunyoning boshqa qiyofasi bilan boshqariladi. Kuzatuvchi tomonidan nima sodir bo'layotganinisababiy tushuntirishdagi farqlarning quyidagi manbalari kuzatilayotgan sub'ektningo'zi nuqtai nazaridan ularning sababiy tushuntirishlari bilan bog'liq. Birinchidan, kuzatuvchi va kuzatuvchi sezgi ma'lumotlariningturli manbalariga ega. Xuddi shu vaziyatdagi kuzatuvchi turli xil hissiy nuqtai nazarga ega bo'lib,u kuzatilayotganning interotseptiv qo'zg'alishaqida, kuzatilayotgan bilimlarni beruvchi proprioseptiv stimullar haqida, masalan, tananing kosmosdagi holati va boshqalar haqida ma'lumotdanmahrum bo'ladi.Ikkinchidan, kuzatuvchi sub'ektbilan bir xil vaziyatni idrok etar ekan, o'zharakatlarining shaxsiy, motivatsion asoslari nuqtai nazaridan o'ziniushbu sub'ektbilan to'liq tanishtira olmaydi va shuning uchun vaziyatni uning ko'zibilan ko'raolmaydi. Kuzatuvchining kognitiv jarayonlari kuzatilganlarga qaraganda funktsional jihatdan boshqacha rivojlanishi haqiqati nafaqat bu boshqa shaxs ekanligi, balki kuzatuv holatidagi ichki pozitsiyalarning ko'rsatilganfarqi natijasida ham aniq. . Faoliyat ob'ektiuchun natijalarni ijtimoiy baholashning ahamiyati tashqi kuzatuvchiga qaraganda boshqacha talqin qilishni taklif qiladi. Vaziyatdagi sabab-oqibat munosabatlarini yaxlit tushunishda kuzatuvchi pozitsiyasini kuzatilayotgan pozitsiyasiga yaqinlashish nuqtai nazaridan kuzatish jarayonini takomillashtirish tadqiqotchilar tomonidan kuzatuvchi faolligining oshishi, uning axborot izlashda ishtirok etishi bilan bog'liq.aktyorlik va kuzatilgan mavzu uchun mavjud. Vaziyatni kuzatilayotgan shaxsning ko'zibilan ko'rishgaurinish, "o'zpoyafzaliga kirish" kuzatilgan faktlarni kuzatilgan sub'ektpozitsiyasidan tushuntirishga o'tishnianglatmaydi. U o'rganilayotgan psixologik voqelikning namoyon bo'lishigavositachi bo'lgan,tashqi kuzatuvga mos keladigan ichki asoslarni, psixologik bog'liqliklarniloji boricha yaxshiroq ifodalashga qaratilgan. Kuzatishlar subyektivligining navbatdagi muhim manbai kuzatuvchilarning individual farqlaridir. Odamlar o'zlariningidrok etishlari, o'rganishlari va kuzatilayotgan hodisalarning muhim tomonlarini ajratib ko'rsatishqobiliyati bilan farqlanadi. Xuddi shu nazariy pozitsiya, kuzatilgan hodisalarga nisbatan pozitsiyasi, hodisalarni tavsiflash uchun tanlangan "birliklar" ning bir xil repertuariga ega bo'lganholda, ikkita kuzatuvchining kuzatish ma'lumotlarinibir xil tarzda tuzatishi deyarli mumkin emas. M. Ya. Basov [6] koÿrsatganidek, ikki kuzatuvchi tomonidan olingan natijalardagi farqlar shunchalik hayratlanarliki, hisobotlarda, yaÿni. Kuzatuv protokollarida bir xil lahza haqida mutlaqo boshqacha ta'riflarmavjud, garchi kuzatuvchilarning har biri voqeani juda to'g'riqayd etganiga chin dildan ishonch hosil qiladi.

Hisobotlarda sub'ektivlikningeng keng tarqalgan manbalari quyidagilardir: - kuzatishning psixik jarayonlarining individual xususiyatlari . Odamlar diqqatni jamlash va uni o'zboshimchalikbilan bir jihatdan ikkinchisiga o'tkazishqobiliyati, hozirgi voqealar uchun turli xil xotira, reaktsiya vaqti, hissiy qobiliyatlari bilan farqlanadi. -kuzatuvchining shaxsiy xususiyatlari: motivlar, shaxsga xos munosabat fikrlarni ifodalash usullaridagi individual xususiyatlar va boshqalar. Kuzatish natijasiga kuzatuvchining kuzatilayotgan ob'ektgashaxsiy munosabati ta'sirqilishi mumkin: hamdardlik, antipatiya. Kuzatuvchining tajribasi, uning kuzatilgan shaxs va vaziyatning konteksti haqidagi dastlabki bilimlari muhim rol o'ynaydi. Kuzatuvchilarning sub'ektivligini nazorat qilishning asosiy usullari kuzatishning diqqat markazidaligi va tizimliligini kuchaytirish, tavsifning "birliklari" va kuzatilayotgan jarayon yoki hodisaga adekvat bo'lgankuzatuv ma'lumotlarinisharhlash tizimlarini izlashdir.