Kurs loyihasi mavzu: “Farg’ona yog’-moy” aj da unimdorligi 5 t/kun

2. Texnologik sxemani tanlash va asoslash
Dezodoratsiyalash bir necha usulda olib boriladi; dastlab qizdiriladi,
xavosizlantiriladi, dezodoratsiya temperaturasigacha qizdirish, dezodoratsiyalash,
filtrlashva boshqalar. Shularni xisobga olib, dezodoratsiya usuli texnologik
xolatida davriy ishlovchi dezodoratsiyalashni qo‘llash maqul ko‘riladi. Rafinatsiya
jarayonining oxirgi bosqichi dezodoratsiya xidsizlantirishdir, uning maqsadi -–
yog‘dagi noxush ta’m va xidni yo’qotish.
Bu ta’m va xidni yog‘da murakkab moddalar aralashmasini xosil qiladi. Bu
moddalarga quyimolekulali yog‘ kislotalari (kaprinovaya, kaprinovaya va x.k. ),
alifatik uglevodorodlar, tabiy efir moylari, aldegidlar, ketonlar, oksi kislotalar va
x.k. kiradi.
Xidsizlantirish vaqtida zaxarli silikatlar xam yo’qotiladi.
Xidsizlantirish jarayoni moxiyati: xidsizlantirish jarayoni 3 bosqichdan
iborat: suyuqlik qatlamidagi aromatik moddalarni bug‘lanish qatlamiga utishi;
aromatik moddalarning bug‘lanishi; bug‘lanish qatlamidan bug‘langan moddalar
molekulalarini yo’qotish.
Xidsizlantirish samaradorligi aromatik moddalar tarkibi va
uchuvchanligiga bog‘liq va jarayon temperaturasiga xam bog‘liq.
Temperaturaning ko‘tarilishi bilan aromatik moddalarning uchuvchanligi
va bug‘larning tarangligi oshadi. Agar temperatura juda yuqori bo‘lsa, bu xolda
yog‘larning polimerizatsiyasi va kosidlanishiga olib keladi. Temperatura 250
0
S
dan oshsa, yog‘lar termik parchalanadi.
Aromatik moddalarni xaydashda temperaturani pasaytirish uchun
xidsizlantirish jarayoni vakuum ostida o‘tkir bug‘ ta’sirida olib boriladi.
Iste’mol qilishga mo‘ljallangan yog‘larni sifati dezodoratsiya jarayonini
to‘liq va kamchiliksiz olib borishga xam bog‘liqdir. Shuning uchun dezodoratsiya
yog‘larni tozalashdagi asosiy jarayonlardan biridir. Yog‘larni dezodoratsiya
7

---

qilishdan maqsad, yog‘larni xid va ta’am beruvchi moddalardan tozalashdir. Bu
moddalar quyidagilardan iborat: metilketonlar, metilkarbinollar, aldegidlar, erkin
yog‘ kislotalari va to‘yinmagan uglevodorodlar. Yuqoridagi moddalar moylarga
yaxshi eriydi, xamda yuqori molekulyar massaga va past bug‘ bosimiga egadir.
Uchuvchan moddalarning bug‘ bosimlari yog‘ kislotalarining bug‘ bosimiga yakin.
Uchuvchan moddalarning va yog‘ kislotalarning miqdori kamligi va bug‘
bosimini pastligi uchun ularning eritmalari ideal eritmalar xisoblanib ularning bug‘
fazasi Dalton konuniga buysunadi.
Yog‘lardagi individual uchuvchan moddalarning va ozod yog‘
kislotalarning miqdori aniq bo‘lmaganligi uchun xisoblashda, suyuqlik fazasi
(yog‘) ikkita komponentdan tashqil topgan deb kabo‘l qilinadi, ya’ni uchglitserid
va erkin stearin kislotasi. Shuning uchun stearin kislotaning kamayishi buyicha
jezodoratsiya jarayoni nazorat qilinadi.
8

---