|
O‘SIMLIK YOG‘LARINI DEZODORATSIYA QILISHNING DAVRIY JARAYONI TAHLILI
Usmonov A.U.
t.f.n., dotsent, Buxoro muhandislik texnologiya instituti
Afakov A.T.
M59-23 TJBAKT magistranti, Buxoro muhandislik texnologiya institute
Annotatsiya. Ushbu maqolada o‘simlik moylarining energiya samaradorligini oshirish uchun o‘simlik moylarini dezodoratsiya qilish jarayonida qo`llaniladigan usullar tahlil qilingan.
Kalit soʻzlar: dezodoratsiya, energiya iste’moli, o‘simlik moylari, harorat, bosim,.
Yog‘-moy mahsulotlari ishlab chiqarish sohasi O‘zbekiston oziq-ovqat sanoatida yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Mamlakatimiz agrosanoat kompleksida integratsiya jarayonlarini takomillashtirish va chuqurlashtirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatayotgan ushbu tarmoq mahsulot sifatini oshirish va turlarini kengaytirish, xom ashyodan to‘liq hamda samarali foydalanish, aholi extiyoji va bandligini ta’minlash masalalarini hal etishda ham muhim ahamiyatga ega. Agrosanoat majmuining asosiy ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlaridan biri ham - mamlakatning oziq-ovqat muammosini hal qilish va unga bo‘lgan iste’molni ilmiy asoslangan me’yorlarga yaqinlashtirish bo‘lib hisoblanadi. Bu kabi maqsadlarga erishishda agrosanoat majmui tarmog‘ida faoliyat yuritayotgan soha mutaxassislari va ilmiy xodimlar oldiga bir qator vazifalar yuklanadi.
O‘simlik moylarini dezodoratsiya qilish issiqlik va massa almashinuvini anglatadi va distillash usullaridan biridir (distillash). Distillash - bu osongina uchuvchi komponentga boylangan bug‘larning bug‘lanish va kondensatsiyalanishi orqali eruvchan qismlarga aralashmasining ajratilishi. Distillash yoki oddiy distillash jarayonida bug‘lanish sirtini tark etgan molekulalar kondansatsion sirtiga yetib borgunga qadar bir xil yo‘nalishda harakat qilishadi. Komponentlarning ajratilishi bir qancha omillarga, birinchi navbatda, aralashmaning fizik-kimyoviy hususiyatlariga, apparatning geometrik hususiyatlari va ularning ishlash sharoitlariga bog‘liq. Dezodoratsiyani uch bosqichga bo‘lish mumkin: 1) yog‘ning chuqur qatlamlaridan yuzasiga uchuvchi komponentning molekulalarini tarqatish; 2) uchuvchi moddalar molekulalarini bug‘lanishi; 3) ularni bug‘lanish yuzasidan olib tashlash. Agar uchuvchi moddalarning bug‘lanish tezligi yog‘ ichida ularning tarqalish tezligidan oshib ketgan bo‘lsa, sirt qatlamdagi kontsentratsiya nolga to‘g‘ri keladi, bu distillashni yomonlashtiradi. Shuning uchun dezodoratsiya jarayonida qo'shimcha ogohlantirishlar qo‘llanilishi kerak: harorat, vakum va bug‘ qo‘shilishi. [1]. Distillash haroratining ko‘tarilishi uchuvchi moddalarning bug‘lanishini tezlashtiradi. Vakum bug‘lanish yuzasidan uchuvchi moddalarning molekulalarini yo‘q qilish tezligini oshiradi.
1-Rasm. Davriy jarayonning oqim shakli
F1, F2 – boshlang‘ich va oxirgi aralashmaning miqdori; Nz – bug‘ bilan ta’minlanadi, mol; 1-D'- tanlovi - uchuvchi komponentning dastlabki kontsentratsiyasi, %; X2 - uchuvchi komponentning ohirgi konsentratsiyasi.
Yogʻlarni tozalash - yoglarni zaharli (zararli) moddalar va mexanik aralashmalardan tozalash. Yogʻlarni mexanik va kimyoviy tozalash usullari bor. Mexanik tozalash yogʻlarni tindirish, suzish (filtrlash) va separatsiyalash (yot moddalardan ajratish) jarayonlarini oʻz ichiga oladi. Yogʻlarni kimyoviy tozalash ularni triglitserid boʻlmagan, ammo urugʻ (magʻiz) tarkibida uchraydigan har xil yoʻlakay moddalardan xoli qilish. Urugʻ murakkab kolloid sistema boʻlib, oʻsimlikning turi, agrotexnika usuli va saqlash sharoitlariga qarab uning tarkibida triglitseridlardan tashkari erkin holdagi yogʻ kislotalari, fosfolipidlar, oqsillar, karbon suvlar, har xil rang hamda hid beruvchi moddalar boʻladi. Yogʻ olish jarayonida yuqorida qayd etilgan moddalar ham yogʻ bilan birga chiqadi. Ovqatga ishlatiladigan yogʻlar triglitserid boʻlmagan aralashmalardan tozalanishi rafinatsiya qilinishi shart. Aralashmalarning tarkibi va xususiyati hamda yogʻning qaysi maqsadda ishlatilishiga qarab rafinatsiya jarayoni koʻp bosqichli boʻlishi mumkin. Koʻp hollarda rafinatsiya yogʻlarni suv bilan ishlab (gidratatsiya) fosfolipid oqsilkarbon suvlar kompleksini ajratib olishdan boshlanadi. Yogʻlarni erkin holdagi yogʻ kislotalari va b. yoʻlakay aralashmalardan tozalash uchun, mas, paxta yogʻini ishqor (NaOH) eritmasi bilan ishlanadi. Issiq bug‘ miqdorini kamaytirish va shuning uchun energiyani sarflashni kamaytirish uchun jarayondagi haroratni oshirish va apparatda qoldiq bosimni
kamaytirish kerak, bu esa Q ning P va T ga bog‘liqligiga bog‘liq bo‘lgan grafiklarga mos keladi. Hosil boʻlgan sovunli eritma (soapstok) tindirish va suzish yoʻli bilan yogʻdan ajratib olinadi. Soʻngra yogʻ osh tuzi eritmasi va suv bilan yuviladi, quritiladi. Bunda u erkin yogʻ kislotalari, kisman rang va hid beruvchi moddalardan tozalanadi. Ayrim hollarda, mas, past navli paxta chigiti yogʻini oqartirish, yaʼni rang beruvchi gossipol va yoʻlakay moddalardan tozalash uchun turli adsorbentlardan foydalaniladi. Yogʻlardagi qoʻlansa hidni yoʻqotish (dezodaratsiya) uchun yogʻ 160—200°C gacha qizdirilib, vakuumda 220-240°C li suv bugʻi bilan ishlanadi. Tozalangan yogʻ oziqovqat mahsulotlari tayyorlashda, chiqindilarni esa sovun, sirt faol moddalar, doridarmonlar, fosfolipidlar va b. olishga ishlatiladi
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
Марченкова С.Г, Грицко С.Л. O‘simlik yog‘larini dezodoratsiya qilish jarayoni. – 2015.
Susanna Vogesa, Rudolf Eggersa, Arne Pietschb. Gas assisted oilseed pressing // Separation and Purification Technology 63 (2018) 1-14
Johner, J.; Hatami, T.; Zabot, G.; Meireles, M.A. Kinetic Behavior and Economic Evaluation of Supercritical Fluid Extraction of Oil from Pequi (Caryocar brasiliense) for Various Grinding Times and Solvent Flow Rates. J. Supercrit. Fluids 2018, 140, 188–195.
Do'stlaringiz bilan baham: |
