|
Juwmaqlaw
Juwmaq retinde keyingiler aytsa boladı, kórsetpelilik oqıwshılar bilimin asırıw hám oqıtıwshınıń miynetin nátiyjeli qılıw qurallarından biri bolıp tabıladı.
Kórgezbeli quraldan jańa bilim beriwde de, ótilgenlerin qaytarıw hám ayırım faktlarni túsindirme berip atır da paydalanıw múmkin. Kórgezbe retinde túrli kestelerden, boshqotirmalardan, pikirlew procesin tezlestiriwge qaratılǵan oqıw tapsırmalarınan, kompyuterde islewge jóneltirilgen programmalardan, audiyo-video oqıw programmalarınan paydalanıw múmkin.
Ana tili oqıtıwdıń ayriqsha principleri
- Til oqıtıwda tábiyliqlikke ámel qılıw.
Mektepte til oqıtıw mektepge shekem tildi ózlestiriw procesiniń tábiy dawamı bolıwı kerek. Tildi oqıtıwda tábiyliqlik principiga ámel qılıwda oqıwshılardıń baslawısh klasta alǵan bilimlerin esapqa alıw, til materialların janlı sóylew quramında úyretiwge itibar beriw kerek boladı.
- Jazba sóylewdi awızsha sóylewqa sıyaqlıshtirib úyretiw. Awızsha hám jazba sóylewdi óz-ara sıyaqlıshtirib úyretiw oqıwshılardıń orfografiya sawatlı adamlıǵın asıradı, olar orfoepik hám orfografik qaǵıydalardıń ayırmashılıqların sanalı ajratatuǵın boladı. Bunday oqıtıw oqıwshılardıń sóylew mádeniyatın asıradı. Bul princip tómendegi jollar menen ámelge asıriladı: dawıstı hárip menen sıyaqlıstırıw, punktuaciyani sesler uyǵınlıǵı menen sıyaqlıstırıw, awızsha shınıǵıwdan jazba shınıǵıwqa qaray barıw.
Oqıwshılardıń sóylew mádeniyatın rawajlantirib barıw principi.
Sóylewdiń ańlatpaliligi hám tásirliligin támiyinlewge xızmet etiwshi kónlikpe hám ilmiy tájriybeler ana tili shınıǵıwlarında qáliplesedi.
- Tildiń barlıq bólimleri de Sóylew uqıptı rawajlandırıwda keń múmkinshilikke iye. Til bólimleri hám olar arqalı kórsetilgen mánislerdi ajıratıw.
Oqıwshılar tildi jaqsı iyelewleri ushın onıń fonetikalıqasini puqta biliwleri kerek. Fonetikalıq qaǵıydalar bolsa aytılıw normaların belgilewde zárúr orın tutadı. Fonetikalıqani jaqsı úyretiw orfografiya, leksikologiya hám grammatikalıqanı jaqsı úyretiwge de járdem beredi. Oqıwshılarda jaslıqtan “til bayqaǵıshligi” sezimin qáliplestiriw. Bul qábilet sebepli oqıwshılar hár bir sóz hám formanı ózindegi ámeldegi bilim hám ilmiy tájriybeler járdeminde tez uqib, olardı ámeliy sóylewqa nátiyjeni ámelde qollanıw etediler.
- Oqıwshılardıń jazıw mádeniyatın, sawatın úzliksiz asırıp barıw.
Oqıwshılardıń orfografiya hám punktuaciyaga tiyisli bilim-ilmiy tájriybelerin asırıw ushın awızsha hám jazba sóylew mudami salıstırıwiy túrde úyreniliwi kerek. Mısalı, tinish belgilerin tuwrı qoyıw ushın oquvchi gáptiń sintaktikalıq qurılısın jaqsı biliwden tısqarı sóylewdiń sesler uyǵınlıǵı tárepin da fahmlay alıwı zárúr.
Tizimlilik va izchillik prinspiAna tili oqıtıwda sanalılıq da zárúr orın iyeleydi. Sanalılıq principi tariyp yamasa qaǵıydanıń oqıwshılar tárepinen sanalı ózlestiriliwine ıqlaslanıwdı talap etedi:
Oqıtıwda sanalı verbal-kognitiv tálimge (OVKT) tıykarlanıw
Til materialı hám tálim alıwshılardıń jas psixologiyasi proporcionallıǵına itibar beriw.
Oqıwshılarda ǵárezsiz hám dóretiwshilik baqlaw ilmiy tájriybelerin bekkemlew
Sabaqtı málim bir sistemada aparıw
Temalararo baylanısıwǵa itibar beriw
Sóylew ilmiy tájriybelerdi bekkemlew hám til bayqaǵıshlıǵın asırıw Ǵárezsizlik hám aktivlik principi.
Ǵárezsizlik hám aktivlik arqalı oqıwshı táliminiń aktiv qatnaschisiga aylanadı. Ǵárezsizlik aktivlik ushın sharayat jaratılsa, aktivlik ǵárezsizlikti tárbiyalawǵa tiykar boladı. Shınıǵıwlarda ózbetinshe jumıslardı shólkemlestiriw qoyılǵan mashqala, soraw hám tapsırmalar mánisinen kelip shıǵıp oqıw procesin basqarıw jetkinshekte ǵárezsizlik hám aktivlikti tárbiyalaydı.
Onıń ushın oqıwshı hár bir shınıǵıwda ǵárezsiz hám dóretiwshilik islewi, tildiń ámeldegi múmkinshiliklerinen ónimli paydalanıwı, sóz baylıǵın asırıp barıwı, tuwri hám anıq sóylew mamanlıǵın iyelewi dárkar. Ilimiylik hám túsiniklilik principı.
Ilimiylik principi oqıw predmetlerin házirgi pán jetiskenlikleri jayinde bayanlawdı talap etedi. Túsiniklilik principi bolsa oqıw predmetin balalardıń jası, jeke qásiyetleri, turmıslıq tájiriybeleri, tayarlıq dárejesine maslastırıwdı talap etedi. Bul eki princip bir-birin toldıradı. Bul principlarni ámelge asırıwda tómendegilerge itıbar beriw talap etiledi:
- til ústin óz-ara baylanıslılıqta úyretiw;
- oqıtıwshınıń pán jańalıqlarınan xabarlı bolıp turıwı kerek;
- oqıtıwshı pútkil pikirin ilmga tıykarlanıp bayanlawı kerek;
- til hám sóylewdi parıqlap oqıtıwdıń, ıqsham hám aytılıw normalarına uyqas bolıwı;
- ayırım oqıwshılarǵa individual munasábette bolıw.
Kórsetpelilik principi. Kórsetpelilik oqıwshılar bilimin asırıw hám oqıtıwshınıń miynetin nátiyjeli qılıw qurallarından biri bolıp tabıladı.
Kórgezbeli quraldan jańa bilim beriwde de, ótilgenlerin qaytarıw hám ayırım faktlarni túsindirme berip atır da paydalanıw múmkin. Kórgezbe retinde túrli kestelerden, boshqotirmalardan, pikirlew procesin tezlestiriwge qaratılǵan oqıw tapsırmalarınan, kompyuterde islewge jóneltirilgen programmalardan, audio-video oqıw programmalarınan paydalanıw múmkin.
Ana tilinen bilim mazmunı tildiń barlıq ayırmashılıqları, ózgeshelikleri hám qararǵa say parallel túrde ápiwayıdan quramalıǵa qarap, ámelde paydalanıw zárúrliklerine tiykarlanıp úyretiwge tiykarlanǵan, jáne uqıplılıq talaplarında kórsetilgen bilim hám kónlikpelerdi iyelew ushın sóylew teması waqtında grammatikalıq hám til dárejeleri boyınsha oqıwshınıń jas ózgesheligi hám oqıw múmkinshilikleri esapqa alınadı. Izbe-izlik esapqa alınbay, bir temanı qayta-qayta tákirarlaǵanı menen onıń bárqulla ápiwayıdan quramalılıqqa qaray baǵdarlanıwına, qıyınlasıp barıwına itibar berilgen. Oqıw baǵdarlamasında oqıwshı zárúr bolǵan predmettiń waqtında temalar qáliplestirilip, olarda til birliklerinen qalay paydalanıwdı, nelerge itibar beriw kerekligi, olardıń shınıǵıwlar hám jumıslar arqalı bekkemleniwi predmetler aralıq integraciyanı támiyinlewge xızmet etedi.
Ana tili hám oqıw sawatlılıǵı sabaqlıǵın oqıtıwda bul sabaqlıqtıń basqa predmetler menen qatnasın támiyinlewge, predmettiń barlıq oqıw mekteplerinde uqsas oqıw predmetlerin úyreniwge, onnan ilimiy hám ámeliy tájiriybede paydalanıwına, jámiyetshilik turmısınıń túrli tarawların sáwlelendiriw, sonday-aq bilim alıwshınıń, gender etnomádeniy ayırmashılıqların, til sawatlılıǵın qáliplestiriwge itibar beriledi.
Oqıwshınıń oqıp túsiniw, tıńlap túsiniw, oqıw, jazıw sawatlılıǵın qáliplestiriwge qaratılǵan shınıǵıwlar hám jumıslar sabaqlıqtıń mazmunına sińdiriledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
