Kurs ishi bajardi: Tuxtayev Sh Tekshirdi: Halimov I

chiqarish ishlarining texnologik sxemasi
Konlarni foydalanishga tayyorlash – konni qo’shimcha o’rganish va uni ochish bilan bog’liq ishlar, ya’ni ishlab chiqarish quduqlarini qurish, o’rganish, jihozlash va
foydalanishga tayyorliligini ko’rish.
Quduq – geotexnologiya usulida foydali qazilmalarni qatlamdan chiqarib olivchi va qatlamga kimyoviy reagent yuborishga xizmat qiladigan asosiy ishlab chiqarish

vositasidir. Quduq qurilishining

asosiy muammolarini hal

qilishda quduq burg’ilash

usullari va texnologiyasi sohasida izlanishlar

olib borish kerak. Ushbu muammoni hal

qilish mushkul, chunki quduqlarning 99%

tog’ jinslarning

siqilishidan zaboylarning

buzilish hisobiga, ya’ni foydasiz usul bilan

burg’ilanadi.

Ochish tizimining iqtisodiy

tavsiflanishi va ochishni

amalga oshirish sharoitlari

haqidagi umumiy tushunchalarni ochish koeffitsiyenti beradi.

Ochishning bir necha koeffitsiyentlari

mavjud: geologik, texnologik va iqtisodiy.

Ochishning

geologik

koeffitsiyenti

–

qoplovchi jinslar qalinligining qatlam

qalinligiga nisbati.

U quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

K



H

,

r

m

H – qoplovchi jinslar qalinligi, m; m – qatlam qalinligi,

m;

Ochishning texnologik koeffitsiyenti qazib olinayotgan bir tonna zaxiraga

quduqning qancha uzunligi

to’g’ri kelishini

ko’rsaradi. Quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

1

^K m _100ПVс ^{, t / м}

1 – qazilayotgan quduq uzunligi, м; η – maydonda joylashgan bitta quduqning foydali qazilmani ajratib olish koeffitsiyenti; П – foydali qazilmalar qatlamining unumdorligi. Quyidagi formula orqali aniqlanadi:

• 
  = mγ, т/м2
  

• 
  – foydali qazilmaning hajmiy massasi, т/м3; S – maydondagi quduqlar joylashgan yuza. Quyidagi formula orqali aniqlanadi:
  

S = π R2, м2

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

R – bitta quduq maydonning radiusi, м; c – foydali qazilmalarning o’rtacha tarkibi,
%.
Ochishning iqtisodiy koeffitsiyenti ishlab chiqarish qudug’ini qazish va jihozlash xarajatlarini va foydali qazilmalar narxining nisbati sifatida belgilanadi. Quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

• 
  _{Э } ^С скв _,
  

• 
  _и
  

C скв – quduqning burg’ulanish, tayyorlash va jihozlanishiga ko’ra jami xarajatlar, тг; Ци – quduqdan qazib olingan foydali qazilmalarning zaxiradagi narxi, тг.

• 
  С_скв  С_Б  С₀ L
  

СБ – 1 m quduqning burg’ulash narxi, тг/м; С0 – 1 m quduqni tayyorlash narxi (sementlash, quvurlarni o’tqazib chiqish), тг/м; L – quduq chuqurligi, м.

Ци = 0,01 с Цпр V m;
Цпр – mahsulotning korxonada belgilangan narxi (rudalar, flyuidlar, gaz). Geotexnologiyada konlarni ochish eng mas’uliyatli bosqichdir. Burg’ilash va
tayyorlash ishlarida eng kichik kamchiliklar ishni yo’qotishga olib kelishi yoki uzoq va sermashaqqat ishlarga zarurat tug’dirishi mumkin.
Quduqning joylanish joyini tanlash har doim ushbu maydonda yoki konda qabul qilib qo’llaniladigan ishlab chiqarish tizimi bilan bog’liq.
Foydali qazilmalar konlarini geotexnologiya usullari bilan ishlab chiqish ostida ishlab chiqarish va yordamchi quduqlarning joylanish va burg’ilanish tarib i tushuniladi. Ishlab chiqarish sistemasi ratsional deb tan olinishi mumkin, agarda u geologik, gidrogeologik, texnologik va iqtisodiy omillarni hisobga olgan holda qatlamlarning ehtimoliy variantlar ko’rsatkichlarini to’liq tahlil qilish natijasida tanlangan bo’lsa.
Ishlab chiqarish tizimini tanlashda korxonaning rejalashtirilgan ishlab chiqarish quvvati va foydali qazilma konlarining fizik-geologik muhitining dastlabki ma’lumotlari xizmat qiladi. Ishlab chiqarish tizimini tanlash – bu butun bir qatlamning ishlash yo’nalishini aniqlash va quduqlarni joylashtirish to’rini o’rnatish demakdir. Ishlab chiqarish tizimining asosiy elementlari: ishlash yo’nalishi, quduqlar to’ri, vaqt va makonda quduqlarni ishga tushirish tartibi.

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

Ishlab chiqarish tizimini tanlashda quyidagi omillarni hisobga olish lozim: qatlamning joylanish chuqurligi, qazib olish jarayoning ishlov berishga qulayligi, foydali qazilmalarning olinishi, qatlamning unudorliligi, joylanish sharoitari, qatlam, qatlamining relyefidagi jinslar xilma-xilligi.
Matematik tarzda ishlab chiqarish tizimini yanada ratsional tanlash muammosi
boshlang’ich va yakuniy shartlarning mavjudligida maqsadli funksiyani maksimallashtirishga olib keladi. Odatda daromad maksimallashtirilgan funksiya bo’lib xizmat qiladi. Konning butun ishlab chiqarish davri mobaynida umumiy daromad quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

14. 
     Ц_i  C_i Б_i_i , i 1
    

• 
  – konlarni qazishda davrlar soni; Цi – konlarni foydalanishga tayyorlashning^T
  

birinchi davrida mahsulotning

narxi,

тг/т; Сi – konlarni foydalanishga

tayyorlashning

birinchi davrida mahsulotning

tannarxi, тг/т; Бi – konlarni foydalanishga tayyorlashning

birinchi davrida ishlab chiqilgan zahira

balansi, т;

ηi

–

konlarni

foydalanishga

tayyorlashning

birinchi davrida ishlab chiqilgan

zahiralarning

chiqarish koeffitsiyenti.

Ayrim maydonlarning ishlab chiqarish ketma-ketligini tanlashda ishlab chiqilgan va

qayta ishga tushirilgan tutashgan maydonlarning minimal sonini ta’minlashga

harakat

qilish kerak,

chunki

bu ishchi

omillarning

(gaz,

havo)

va

serunum

eritmalarning

yo’qolishiga olib kelishi mumkin.

Yo’l qo’yilgan

yo’qotishlar

natijasida

ruxsat

etiladigan

ba’zi bir

kompensatsiya

ifodasiga ko’ra quduqlar qatlam yuzasi bo’ylab joylanishadi:

Эп = БпЦп – Бнbп,

Бп, Бн –yo’qotilgan va qazib olingan

foydali

qazilmalarning

soni; Цп –1 tonna

yo’qotilgan foydali

qazilmalarning

bahosi;

bп

–1

tonna

qazib olingan

foydali

qazilmalarning

badal qiymati.

Yer qari

zahiralaridan 1

tonna

yo’qotilgan qazilmalarning

bahosi harajatlar ni

qo’shish orqali aniqlanadi: 1 tonna balans zahiralarini qidirish, 1 tonna balans zahiralarini qazib olish uchun solishtirma kapital xarajat, 1 tonna foydali qazilmalarni sotishdan undirilmagan daromad qiymati.