|
kon-geologik sharoitining tahlili.
Foydali qazilma
|
konlarining joylanish sharoitlarini to’liq tavsiflab
|
berish uchun
|
konlarning geologik, gidrogeologik va geotermik joylanish
|
sharoitlarining
|
tavsiflanishi,
|
|
|
|
|
|
hamda
|
saqlovchi
|
jinslar
|
va foydali qazilmalar massivining fizik
|
va kimyoviy
|
|
|
|
|
xususiyatlarini o’z
|
ichiga
|
oluvchi “Fizik – geologik
|
sharoitlar” tushunchasidan
|
foydalanish mumkin.
|
|
|
|
|
Konlarning geologik tuzilishi va gidrogeologik sharoiti, massivning fizik va kimyoviy xususiyatlarini batafsil o’rganmasdan konlarni geotexnologiya usullari bilan qazish masalasini hal qilib bo’lmaydi.
Yuvish, eritish, ishqorli yuvish, yoqish, vozgonka va h.k.lar yordamida foydali qazilmalarning qobiliyatlarini aniqlab beruvchi xususiyatlari harakatlanish holatiga
o’tadi. Bu holatni biz foydali qazilmalarning geotexnologik xususiyati deb ataymiz.
Geotexnologiya
|
usullari bilan qazish ba’zi konlarda samarasiz, ya’ni bu usullarni
|
qo’llash uchun me’yor shartlari aniqlanadi va
|
ularni
|
aniqlash
|
metodikasi beriladi.
|
Konlarning
|
fizik-geologik
|
sharoitlari haqida ishonchli
|
ma’lumotni olish qazish ishlari
|
|
|
|
|
|
|
|
|
bo’yicha
|
loyihani
|
bajarishda
|
eng asosiy
|
masaladir.
|
Bu
|
masalaning
|
yechimi
|
|
|
|
|
|
|
geotexnologiya usllarini
|
qo’llash
|
imkoniyatini
|
beruvchi
|
fizik-geologik
|
faktorlarni
|
o’rganishga olib keladi.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Varaq
5321100 Kurs ishi
O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana
2. Geotexnologiya usullarini qo’llash asoslari
O’rganilayotgan hodisalarga universal yondashuvlik geotexnologiyaga xosdir. Foydali qazilmalarni qazib olish jarayonlarini o’rganish va ularning parametrlariga kimyoviy va fizikaviy usullar bilan ta’sir etuvchi geotexnologiyada fizika, kimyo, geotexnologiya va tog’ ishlarining metodlari qo’llaniladi. Bu o’z o’rnida jarayonlarni baholash va ularni o’rganib qo’llay olish imkonini beradi.
Hozirgi vaqtda quyidagi geotexnologiya usullari keng qo’llaniladi: yer ostini ishqorga solish – rangli, noyob va radioaktiv metallarni qazib olish uchun ishlatiladi; yer osti qorishmasi – tuz konlarini o’zlashtirishda va yer osti sig’imlarini tuzishda; yer osti eritmasi – oltingugurtni qazib olishda ishlatiladi; yer ostini gazlashtirish – ko’mir, slanes, torfdan gazsimon holatga aylantirish yo’li bilan foydali xomashyoni olish metodlari; suv yordamida quduqli qazib olish – gidromexanik buzilish orqali foydali qazilmalarni harakatlanish holatiga keltirishga asoslangan metod.
Aniq geologik jarayonlar – magmatizm, metamorfizm, buzilish va cho’kish (sedimentatsiya) – natijasida paydo bo’lgan foydali qazilmalar ko’pincha yer ostida ba’zi bir turdagi birikmalar shaklida bo’lishadi. Foydali qazilmalarning barqaror tabiiy birikmalar soni uch mingdan oshmaydi. Har bir mineral o’zinig kimyoviy, fizikaviy xususiyatlari va ichki tuzulishi bilan tavsiflanadi.
Kimyoviy tarkibiga ko’ra minerallar oddiy moddalarni chiqarishadi – sulfidlar, galoidlar va yer qarining asosiy massasi hisoblanadigan kislorodli birikmalar. Ko’p gina minerallar kristall va ayrimlari esa amorf tuzilishga ega.
Minerallarning fizikaviy xususiyati juda xilma-xildir. Bu xususiyatlar minerallarning kimyoviy tarkib va tuzilishiga bog’liq. Foydali qazilmalarning minerallari alohida kristall cho’kmalar shaklida yer qobig’ida joylashadi.
Geotexnologiya usullari uchun hajm, shakl, va (urug’,) agregat, ulanishlarning o’zaro joylashishi bilan aniqlanadigan tog’ jinslarning tuzilishini va ularning joylanish shakli va tuzilishini bilish muhum.
Geotexnologiyada alohida olingan tog’ jinslar va foydali qazilmalarni o’rganib chiqib bo’lmaydi, qattiq, suyuq yoki gazsimon fazada mavjud turli xil komponentli bir yoki bir necha turdagi geterogen tizimga ega bo’lgan tog’ sharoitini o’rganib chiqish zarur.
Varaq
5321100 Kurs ishi
O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana
3. Geotexnologiya usulini muayyan sharoitlarga asoslash
Har bir geotexnologiya usulining negizi yo fizikaviy yo kimyoviy jarayonga asoslangan. Uni amalga oshirish uchun tog’ sharoitining texnika parametrlari va ko’rsatgichlariga ta’sirini bilish lozim. Qo’llanilayotgan usul yer ostidan foydali qazilmalarni ajratib olishni ta’minlab berishi lozim va tejamli bo’lishi kerak; foydali qazilmalarning kimyoviy va mineralogik tarkibi ularni harakatlanish holatiga o’tishini ta’minlashi lozim; saqlovchi jinslar foydali qazilmalarni qazib olish bo’yicha texnologik jarayonni o’tkazish imkonini ta’minlab berishi kerak; qatlamning morfologiyasi, ma’danlarning tekstura va strukturasi foydali qazilmalarga ishchi omillarning (gaz, havo) kirishini ta’minlashi lozim. Sanab o’tilgan talablar har bir geotexnologik usulga mos ravishda konkretlashtiriladi.
Foydali qazilmalar sifatiga qo’yiladigan talablar: konlarning rejali qazilishi uchun blokdagi foydali komponentlarning minimal sanoat tarkibi; foydali komponentlarni sanoat qazib olinishining minimal qiymati; foydali qazilmalarning ishlov berishga qulayligi; zahiralarning sanoat konturiga kiritish uchun namunadagi foydali komponentlarning chegara miqdori.
Kon joylanishining tog’- geologik sharoitlariga qo’yilgan talablar: joylanish chuqurligi; foydali qazilmalar va saqlovchi jinslarning fizikaviy xususiyati; qatlamning minimal sanoat qalinligi; qatlamning gidrogeologik parametrlari – ochishning darajasi, yetkazib berish va tushirish nuqtalarigacha bo’lgan masofa va boshqalar. Eng muhim talablardan biri bu foydali komponentlarning qatlam qalinligi bilan bog’liqligini aks ettirivchi qatlamning minimal unumdorliligi.
Bu yerda konlarni ishlab chiqarish sharoitlarini va ko’pgina usullar uchun umumiy bo’lagan eng asosiy talablar sanam o’tlagan. Qolgan talablar aniq konlar uchun tabiiy sharoitlarda texnologik tadqiqotlar asosida belgilanadi.
Varaq
5321100 Kurs ishi
O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana
Geotexnologiya usuliga muvofiq qatlamlarni ochish, tayyorlash va qazib
Do'stlaringiz bilan baham: |
