Korxona iqtisodiyoti

MS.k= Аv.f/Ms yoki Ms.t= Ms/Аv.f.
Аylanma mablagʼlarning mehnat salohiyati bilan taʼminlanganligi (Аym.Ms) ham mehnat salohiyatini tahlil qilishda va boshqa koʼrsatkichlar oʼzgarishiga bogʼliq omillarning taʼsirini aniqlashda qoʼllaniladi. Buni aniqlash uchun mehnat salohiyati miqdorini (Ms) aylanma mablagʼlar hajmiga (Аym) boʼlish lozim: Korxonalarda mehnatga haq toʼlashni oqilona tashkil etish xodimlar faoliyatini ragʼbatlantirish, tayyor mahsulot va mehnat bozorida raqobatchilik, rentabellik va mahsulotlarning daromadliligini taʼminlashi lozim. Mehnatga haq toʼlashni oqilona tashkil etishdan maqsad uning hajmi va xodimning korxona xoʼjalik faoliyatiga mehnat faoliyatida qoʼshgan hissasiga mos kelishini taʼminlash, yaʼni mehnat oʼlchami va isteʼmol oʼlchami oʼrtasidagi mutanosiblikni taʼminlashdir.
Ish haqi – har bir xodimning sarflagan mehnati miqdori va sifatiga mos ravishda taqsimlanuvchi va xodim tasarrufiga pul shaklida kelib tushuvchi milliy daromadning bir qismidir. Ish haqi mehnat uchun mukofotdir.
Xodimlar mehnatiga haq toʼlash ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilingan mehnat resurslarining bahosidir. Boshqacha qilib aytganda, ish haqi mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining korxona xodimlari mehnatiga haq toʼlash uchun sarflanuvchi qismidir.
Ish haqining nominal va real turlari mavjud.
Nominal ish haqi -xodimning maʼlum bir vaqt mobaynida bajargan mehnati uchun hisoblangan va toʼlangan ish haqidir.
Real ish haqi -nominal ish haqiga sotib olish mumkin boʼlgan tovar va xizmatlar miqdori; real ish haqi nominal ish haqining “isteʼmol qobiliyati ”dir. Korxonalarda ish haqi sohasidagi siyosatni ishlab chiqish va uni tashkil etishda quyidagi printsiplarni inobatga olish zarur:

• 
  adolatlilik, yaʼni bir xil mehnat uchun bir xil haq toʼlash; bajarilayotgan ishning murakkabligi va mehnat malakasi darajasini hisobga olish;
  
• 
  mehnatning zararli sharoitlari va ogʼir jismoniy mehnatni hisobga olish;
  
• 
  sifatli, sidqidildan mehnat qilishni ragʼbatlantirish, yoʼl qoʼyilgan yoʼqotishlar yoki oʼz majburiyatlariga masʼuliyatsiz yondashuvni moddiy jazolash;
  
• 
  mehnat unumdorligi surʼatini oʼrtacha ish haqining oʼsish surʼatlariga nisbatan tezroq oʼstirish;
  
• 
  ish haqi miqdorini inflyatsiya surʼatlariga mos ravishda muvofiqlashtirish;
  
• 
  mehnatga haq toʼlashning korxona ehtiyojlariga toʼliq javob beruvchi ilgʼor shakl va tizimlarini qoʼllash. Zamonaviy sharoitlarda korxonalarda mehnatga haq toʼlashning turli tizim va shakllari qoʼllanilib, ulardan eng koʼp tarqalganlari sifatida ishbay va vaqtbay usulni koʼrsatish mumkin.