Корреляциялық талдаудың даму тарихы

1.2 Корреляция түрлері

Өлшенген айнымалылар арасындағы корреляциялық байланыс түрлері әртүрлі болуы мүмкін: сондықтан корреляция сызықты және сызықты емес, оң және теріс. Егер бір айнымалы көбейсе немесе азайса, екінші айнымалы да өседі немесе азаяды. Егер бір шаманың жоғарылауымен екіншісінің өзгеру сипаты сызықты болмаса, бірақ басқа заңдармен сипатталса (көпмүшелік, гиперболалық) [5].
Егер бір айнымалының деңгейінің жоғарылауы екінші деңгейдің жоғарылауымен бірге жүрсе, онда біз оң корреляция туралы айтамыз. Жеке мазасыздық неғұрлым жоғары болса, асқазан жарасына шалдығу қаупі соғұрлым жоғары болады. Дыбыс деңгейінің жоғарылауы оның тонының жоғарылау сезімімен бірге жүреді.
Егер бір айнымалының деңгейінің өсуі басқа деңгейдің төмендеуімен бірге жүрсе, онда біз теріс корреляциямен айналысамыз. Сионцтың айтуынша, отбасындағы балалардың саны олардың интеллект деңгейімен теріс байланысты.
Нөлдік айнымалы байланыс болмаған кезде корреляция деп аталады [2].
Психологияда қатаң сызықтық байланыстардың мысалдары жоқ (оң немесе теріс). Байланыстардың көпшілігі сызықты емес. Сызықтық емес тәуелділіктің классикалық мысалы – Йеркса Додсона заңы: мотивацияның артуы бастапқыда оқытудың тиімділігін арттырады, содан кейін өнімділіктің төмендеуі байқалады. Тағы бір мысал − жетістікке ынталандыру деңгейі мен әртүрлі қиындықтардың міндеттерін таңдау арасындағы байланыс. Табысқа деген үмітпен негізделген адамдар қиындықтың орташа диапазонын қалайды − қиындық шкаласындағы таңдау жиілігі қоңырау тәрізді қисықпен сипатталады.
Екі белгінің кеңістігінде субъектілердің таралуының мысалдары:
а) қатаң оң корреляция;
б) күшті оң корреляция;
в) әлсіз оң корреляция;
г) нөлдік корреляция;
д) теріс корреляция;
е) қатаң теріс корреляция;
ж) сызықты емес корреляция;
з) сызықты емес корреляция.

1 cурет − Екі белгінің кеңістігінде субъектілердің таралуының мысалдары

2.