Konstruksiyalar

123. Plastik sharnir nima?
Cho‘ziluvchi armaturadagi kuchlanish oquvchanlik che-
garasiga yetib borsa, undagi zo‘riqish o‘sishdan to‘xtaydi 
 

---

90
N
s 
= N
pl
 = const, statika shartla-
riga asosan siqiluvchi betonda ham 
zo‘riqishlar o‘smaydi N
b
=N
s
. Ichki 
juft kuchlar yelkasi z amalda deyar-
li o‘zgarmaydi, shuning uchun nor-
mal kesim tomonidan qabul qili-
nadigan moment ham o‘smaydi: 
 
M
pl
=N
bz
=const. Lekin armatura-
ning deformatsiyasi ε
s
 ning ortishi 
davom etadi (armatura oqadi), shu sababli egiluvchi element 
kesimining bir qismiga tiralgan.
Qismi birgalikda buraladi (60-rasmdagi A tugunga qa-
ralsin) – kesim sharnir kabi ishlaydi lekin bitta farqli jihati 
(oddiy holatda moment 0 ga teng bo‘lishi kerak) M
pl
. Eguvchi 
momentni qabul qila oladi. Kesimning bunday holatini plas-
tik sharnir deb ataladi. 
Ko‘rinib turibdiki, plastik sharnir faqat zaif armaturalangan 
kesimlarda paydo bo‘ladi. Ortiqcha armaturalangan kesimlar-
da armaturadagi kuchlanish oquvchanlik chegarasiga yetib bor-
maydi (70-savolga qaralsin), normal armaturalangan kesimlarda 
esa oquvchanlik chegarasiga yetish siqiluvchi zonadagi beton-
ning buzilishi bilan bir vaqtda ro‘y beradi va tiralgan qismlar-
ning birgalikda buralishi to‘g‘risida gap ham bo‘lishi mum-
kin emas. Statik aniqlangan konstruksiyalarda (masalan, bir 
oraliq li balkada) plastik sharnir hosil bo‘lishi uni mexanizmga 
aylantirib qo‘yadi va tezda buzilish sodir bo‘ladi (60-a rasm). 
Statik noaniq tizimlarda boshqacharoq bo‘ladi: plastik sharnir 
hosil bo‘lishi ortiqcha bog‘lanishlarni bartaraf qiladi. Ortiqcha 
bog‘lanish qancha ko‘p bo‘lsa, plastik sharnirlarni ko‘paytirish-
ga buzilish xavfini yo‘qotgan holda yo‘l qo‘yish mumkin (60-
b rasm). Plastik sharnirlarda momentlar o‘smaydi, yuk oshiril-
ganda boshqa kesimlar yanada intensivroq ishlay boshlaydi, 
 60-rasm.

---

91
ya’ni bitta kesimdan boshqasiga momentlarning qayta taqsim-
lanishi sodir bo‘ladi. Qayta taqsimlanish chegaraviy muvozanat 
boshlanguncha davom etadi, undan keyin tizim mexanizmga 
aylanadi.