Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
127 
Tarmoq standartlari 
Kompyuter tarmoqlarining standart texnologiyalari. Simli va simsiz 
tarmoq texnologiyalari, IEEE 802 (IEEE 802.3, 802.11, 802.15, 802.16) standartlari 
Kompyuter (hisoblash) tarmog`I – bu aloqa kanallari orqali yagona 
tizimga bog`langan kompyuter va terminallar majmuasidir.
Kompyuter tarmoqlarini ko’pgina belgilar, xususan xududiy ta`minlanishi 
jixatidan tasniflash mumkin. Bunga ko’ra global, mintakaviy va lokal (maxalliy) 
tarmoqlar farqlanadi. 
Qo’llaniladigan dasturiy ta`minotnuqtai nazaridan tarmoq tuzilishining 
ikki xil asosiy tamoyili joriy etilgan.
Birinchi tamoyilda
tarmoqning dasturlashtirilgan ta`minoti ko’pgina 
foydalanuvchilarga xamma kirishi mumkin bo’lgan bosh komp`yuter 
resurslarini taqdim etishga mo’ljallangan. U ‘fayl-server’ deb yuritiladi. Bosh 
komp`yuterning asosiy resursi fayllar bo’lgani uchun u shu nomni olgan. Bu 
dasturli modullar yoki ma`lumotlarga ega fayllar bo’lishi mumkin.Fayl-server -
bu serverning eng umumiy turi. Fayl-serverini disk xajmi odatdagi 
komp`yuterdagidan 
ko’pbo’lishi 
kerak, 
chunki 
undan 
ko’pgina 
komp`yuterlarda foydalaniladi. Tarmoqda bir qancha fayl - serverlar bo’lishi 
mumkin.Tarmoqdan foydalanuvchilarning birgalikda foydalanishiga taqdim 
etiladigan fayl-serverning boshqa tur serverlarini sanab o’tish mumkin.
Masalan: printer, modem, faksimil aloqa uchun qurilma. Fayl-server 
resurslarini boshqaruvchi vako’pgina tarmoq foydalanuvchilari uchun ruxsat 
beruvchi dasturiy ta`minoti tarmoqning operatsion tizimi deb ataladi. Uning 
asosiy qismi fayl-serverda joylashadi; ishchi stantsiyada faqat resurs va fayl-
server orasidan murojaat qilinadigan dasturlar oralig’idagi interfeys rolini 
bajaruvchi uncha katta bo’lmagan qobiq joylashtiriladi.
Ikkinchi tamoyil
“klient-server” arxitektura debataladi. Uning dasturiy 
ta`minoti resurslardan jamoa bo’lib foydalanishgagina mo’ljallanib qolmay, 
ularni qaytaishlash va foydalanuvchi talabiga kura resurslarni joylashtirishga 
mo’ljallangan. “Klient-server” arxitekturalar dasturi tizimi ikkita bo’linmadan 
iborat: Serverning dasturiy ta`minoti va foydalanuvchi - mijozning dasturiy 
ta`minoti. Bu tizimlar ishi quyidagicha tashkil qilinadi: mijoz-dasturlar 
foydalanuvchining komp`yuterida bajariladi va umumiy kirish komp`yuterida 

---

128 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
ishlaydigan dastur - serverga so’rov jo’natiladi. Ma`lumotlarning asosiy kismini 
qayta ishlash kuchli server tomonidan amalga oshiriladi, foydalanuvchi 
komp`yuteriga faqat bajarilgan so’rov natijalari yuboriladi.
Ma`lumotlar bazasi serverlari katta xajmdagi ma`lumotlar (bir necha 10 
Gigabayt va undan ko’p) bilan ishlashga mo’ljallangan. Global 
tarmoqlariilovalarida klient-server arxitekturasi (ma`lum ma`noda) asosiy 
sanaladi. Katta matnli saxifalarni saqlashvaqayta ishlashni ta`minlovchi 
mashxur Web-serverlari, FTD-serverlari, elektron pochtaserverlari va 
boshqalar ma`lum. Sanab o’tilgan xizmat turlarining mijoz dasturlari ushbu 
serverlar tomonidan xizmatni qabulqilib olish va ulardan javob olish uchun 
so’rash imkonini beradi.
Tarmoqda axborotni ishlab chiqaruvchi va undan foydalanuvchi 
ob’yektlar tarmoq ob’yektlari deyiladi. Tarmoq ob’yektlari alohida kompyuter, 
kompyuterlar kompleksi, ishlab chiqarish robotlari va boshqalar bo`lishi 
mumkin. Axborotlarni territorial joylashuviga ko`ra kompyuter tarmoqlarini 
uchta asosiy sinfga bo`lish mumkin: