Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
131 
qoldi, ular boshqa bo’limdagi foydalanuvchilar bilan avtomat rejimda 
kompyuter ma’lumotlarini almashishni istashardi. Shunday qilib tashkilotning 
ichki lokal tarmoqlari vujudga keldi.
Avvaliga kompyuterlar bir-biri bilan standart bo’lmagan dasturiy-
apparat vositalari yordamida ulangan. Aloqa liniyasida o’z ma’lumotni taqdim 
etish usuli, o’ziga xos kabeldan foydalaniluvchi turli xilda goulash qurilmalari 
faqatgina qaysi modeldagi kompyuterlar uchun ishlab chiqarilgan bo’lsa, shu 
turdagi kompyuterlarni ulashi mumkin bo’lgan, masalan PDP-11 mini-
kompyuterini IBM 360 meynfreymi bilan yoki "NAIRI" kompyuterlarini 
"DNEPR"kompyuterlari bilan. 
80-yillar o’rtalarida lokal tarmoqlardagi holat keskin o’zgara boshladi. 
Kompyuterlarni tarmoqqa birlashtirishning standart texnologiyalari 
tasdiqlandi - Ethernet, Arcnet, Token Ring, Token Bus, biroz keyinroq esa - 
FDDI. Ularning paydo bo’lishiga shaxsiy kompyuterlarning yaratilishi kata turtki 
bo’ldi. ShK lokal tarmoqlarda nafaqat mijoz kompyuterlar sifatida, balki 
ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash markazlari, ya’ni tarmoq serverlari 
sifatda avvalgi mini-kompyuterlar va meynfreymlarni siqib chiqara boshladi.
90-yillar oxirida klassik Ethernet 10 Mbit/s, FastEthernet 100 Mbit/s va 
Gigabit Ethernet 1000 Mbit/sni o’z ichiga olgan Ethernetoilasi lokal 
texnologiyalarining lideri ekani yaqqol namoyon bo’ldi.
Ma’lumotlar jo‘natish usullaridagi yaqinlashuv, optik-tola aloqa liniyalari 
bo‘yicha ma’lumot jo‘natishning raqamli platformasida o‘tkaziladi. Raqamli 
kanallarning yuqori sifati, global kompyuter tarmoqlari protokollariga bo‘lgan 
talablarni o‘zgartirdi. Global tarmoqlarning frame relay va ATM kabi yangi 
texnologiyalari paydo bo‘ldi. Bu tarmoqlarda bitlarning yedirilishi shunchalik 
kamligi uchraydiki, hatto xato paketni yo‘qotish va uni yo‘qotish bilan bog‘liq 
barcha muammolarni esa, frame relay va ATM tarmoqlari tarkibiga bevosita 
kirmaydigan yuqori darajadagi dasturiy ta’minotga qayta topshirish 
samaraliroqligi tahmin qilinyapti.
Lokal va global tarmoqlarning yaqinlashuviga, IP protokolining 
ustuvorligi katta hissa qo‘shdi. Bu protokol bugungi kunda lokal va global 
tarmoqlar texnologiyalaridan ustun bo’lib Ethernet, Token Ring, ATM, frame 

---

132 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
relay- turli quyi tarmoqlardan bitta tarkibiy tarmoq yaratish uchun ishlatilib 
kelinmoqda.
Tezkor raqamli kanallar asosida ishlaydigan 90-yillar kompyuter global 
tarmoqlari, o‘z xizmat to‘plamlarini kengaytirdi va bu borada lokal 
tarmoqlarga yetib oldilar. Multimediya nomini olgan barcha ma’lumotlar – 
surat, videofilm, ovoz va boshqalar kabi real vaqtda foydalanuvchiga katta 
hajmdagi ma’lumotlarni yetkazib berish bilan bog‘liq ishlarni bajaruvchi 
xizmatlarni yaratish imkoni tug‘ildi. Yaqqol misol- bu asosan Internetga 
ma’lumotlarni jo‘natuvchi bo‘lib qolgan World Wide Web gipertekst ma’lumot 
xizmatidir.
Lokal va global tarmoqlar yaqinlashuvi ko‘rinishlaridan biri, lokal va 
global tarmoqlar orasidagi oraliq holatni egallovchi katta shahar 
masshtabidagi tarmoqlarning paydo bo‘lishi hisoblanadi. Shahar tarmoqlari 
yoki megapolislar tarmog‘i (Metropolitan Area NetWorks, MAN) yirik shahar 
hududiga xizmat ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. MAN turidagi zamonaviy 
tarmoqlar, o‘z mijozlariga har xil turdagi kommunikatsiya vositalari, shu 
jumladan ofis ATSlarini birlashtirish imkonini beruvchi xizmatlar xilma xilligi 
bilan ajralib turadi.
2.2-rasmda local hisoblash tarmoqlari (LAN), shahar (MAN) va global 
tarmoqlar (WAN) uchun ishlatiladigan alternative kirish texnologiyalari 
orasidagi raqobatning asosiy qismlari ko‘rsatilgan. 
2.2.-rasm.Simsiz vamobil texnologiyalari konvergensiyasi 
Kabel tarmoqlari bo‘yicha Internetga keng polosali kirish va Wi-
Fibirikmasi, hamda PSTN missimlari bazasida DSLdan foydalanish, 
infratuzilmani- uyda, ofisda, jamoat xotspotlari aeroport, vokzal, 
mehmonxona, restoran, kafe va boshqa joylarda Internetga simsiz ulanish 
bilan ta’minladi. 

---