Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
133 
3-avlod tarmoqlari (3G) Internetga xohlagan joydan ulanish uchun, Wide 
Area Networks(WAN) tarmoqlarini yaratish imkonini beradi va an’anaviy ovoz 
xizmatlari takliflarini kengaytiradi. 
Mobil va o‘tkazish tarmoqlari konvergensiyasi jarayoni, yuqori hisoblash 
quvvati bo‘lgan va o‘rtacha narxda Internetga chiqish uchun simsiz 
texnologiyalar to‘plamiga ega bo‘lgan mobil telefonlar va KPK, noutbuk kabi 
boshlang‘ich iste’molchilar uchun portative vositalarni rivojlantirish bilan 
kuzatildi.
Internet orqali ovozli telefoniya(VoIP) an’anaviy telefoniya bilan 
raqobatlasha boshladi. 
Internetga kengpolosali ulanish, qayd etilgan an’anaviy telefon 
aloqasiga raqobatchi xizmat hisoblanadi. Simsiz kengpolosali ulanish(WBA) 
texnologiyalari mobil tarmoqlari bilan xususiy va jamoat binolarida, hamda, 
shahar tarmoqlari darajasida raqobatlashadilar. 
IEEE 802.х standartlari 
1980 yilda IEEE 802 LAN standartlashtirish qo'mitasini tashkil etdi, 
natijada IEEE 802.x standartlari oilasi qabul qilindi, bu esa LANning 
quyipog’onalarini loyihalash bo'yicha ko'rsatmalar beradi. Keyinchalik ushbu 
qo'mita faoliyati natijalari ISO 8802-1 ... X xalqaro standartlari to'plamiga asos 

---

134 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
bo'ldi. Ushbu standartlar Ethernet, ArcNet va Token Ring uchun juda keng 
tarqalgan vendorlar standartlarga asoslangan edi. 
IEEE dan tashqari LAN protokollarini standartlashtirish bo'yicha ishlarda 
boshqa tashkilotlar ham qatnashdilar.Shu tariqa, optik tolada ishlaydigan 
tarmoqlar uchun ANSI, Amerika Standartlashtirish Instituti 100 Mbit/s 
ma'lumotlarni uzatish tezligini ta'minlaydigan FDDI standartini ishlab chiqdi. 
IEEE 802.x oila standartlari yetti pog’onali OSI modelining atigi ikkita pastki 
pog’onani qamrab oladi –fizikaviy vava kanal. Buning sababi shundaki, aynan 
shu pog’onalar mahalliy tarmoqlarning o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi. 
Tarmoqdan boshlab yuqoripog’onalar mahalliy va global tarmoqlar uchun 
asosan umumiy xususiyatlarga ega. Mahalliy tarmoqlarning o'ziga xos 
xususiyati, shuningdek, kanal pog’onasini ikkita qismga bo'linishida ham aks 
etadi, ular ko'pincha sathlar deb ham ataladi: Logical Link Control (LLC) – 
mantiqiy kanalni boshqarish; Media Access Control (MAC) - vositalarga kirishni 
boshqarish.
MAC sathi umumiy muhitni to'g'ri bo'lishishini ta'minlaydi, uni u yoki bu 
tarmoq tuguni ixtiyorida ma'lum algoritmga muvofiq ravishda ta'minlaydi. 
Zamonaviy mahalliy tarmoqlarda MAC ning bir nechta protokollari keng 
tarqalib, umumiy uzatish vositaga kirish uchun turli algoritmlarni amalga 
oshirdi.Ushbu protokollar Ethernet, Fast Ethernet, Gigabit-Ethernet, Token 
Ring, FDDI kabi texnologiyalarning o'ziga xos xususiyatlarini to'liq aniqlaydi. 
LLC sathi ma'lumotlar kadrlarini turli ishonchlilik darajalari bilan tugunlar 
o'rtasida uzatish uchun javobgardir, shuningdek, qo'shni tarmoq pog’onasi 
bilan interfeys funktsiyalarini bajaradi. Aynan LLC orqali tarmoq protokoli kanal 
pog’onasidan kerakli transport bilan ishlashni talab qilinadigan sifat bilan talab 
qiladi. LLC ushbu pog’onadagi kadrlarni tiklash protseduralari mavjudligida 
yoki yo'qligida, ularning yo'qolishi yoki buzilishida farq qiladigan, ya'ni ushbu 
darajadagi transport xizmatlarining sifati bilan farq qiladigan bir nechta ishlash 
usullari mavjud. 
MAC va LLC protokollari o'zaro mustaqil - har bir MAC protokoli har 
qanday LLC protokoli bilan ishlatilishi mumkin va aksincha. 
IEEE 802 standartlari 1-rasmda ko'rsatilgan juda aniq tuzilishga ega: 

---

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
135 
Bugungi kunda 802 qo'mitasi quyidagi kichik qo'mitalarni o'z ichiga 
oladi: 
802.1 - Internetworking– tarmoqlarni birlashtirish; 
802.2 - Logical Link Control, LLC - ma'lumotlarni mantiqiy uzatishni 
boshqarish; 
802.3 - EthernetCSMA / CD kirish usuli bilan; 
802.4 - Token Bus LAN - Token Bus kirish usuli bilan lokal tarmoqlar; 
802.5 - Token Ring LAN - Token Ring kirish usuli bilan mahalliy 
tarmoqlar; 
802.6 - Metropolitan Area Network, MAN - Metropolitan Area Network; 
802.7 - Broadband Technical Advisory Group - keng polosali uzatish 
bo'yicha texnik maslahat guruhi; 
802.8 - Fiber Optic Technical Advisory Group - optik tolali tarmoqlar 
uchun texnik maslahat guruhi; 
802.9 - Integrated Voice and data Networks - integrallashgan ovozli va 
ma'lumotlar tarmoqlari; 
802.10 - Network Security - tarmoq xavfsizligi; 
802.11 - Wireless Networks - simsiz tarmoqlar; 

---

136 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
802.12 - Demand Priority Access LAN, l00VG-AnyLAN - ustuvor talabli 
kirish usuli bilan mahalliy tarmoqlar. 
IEEE 802.3 
Stаndаrt tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet 
tаrmоg‘idir. U birinchi bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, 
ishlаb chiqаrilа bоshlаndi. Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi 
uchun 1980 yili uni kаttа firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet 
tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа 
bоshlаndi). Bu uchtа firmаning hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet 
hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri 
stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE qо‘mitаsi (Institute of Electrical and 
Electronic Engineers) vа ECMA (European Computer Manufactures 
Association). Bu stаndаrt IEEE 802.3 nоmini оldi. 
IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: 
Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl kаbеl; uzаtish tеzligi – 10 
Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning mаksimаl sоni – 1024 
tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning bir qismidаgi 
mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli – 
CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.3 
vа Ethernet оrаsidа оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmаydi. 
Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо‘q аlbаttа u 
yaqin kеlаjаkdа hаm shundаy bo‘lib qоlаdi. Bundаy bo‘lishigа аsоsiy sаbаb, 
uning yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko‘rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа 
uchun оchiq bo‘lgаnligi, shundаy bo‘lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko‘p 
ishlаb chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа 
bоshlаdilаr. Ulаr o‘zаrо bir-birigа to‘liq mоslаngаn rаvishdа ishlаb chiqilаdi 
аlbаttа. Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug‘оn vа 
ingichkа) kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi.Lеkin kеyingi vаqtlаrdа (1990 yil 
bоshlаridаn) Ethernet tаrmоg‘ining аlоqа kаnаli uchun o‘rаlgаn juftlik 
kаbеllаridаn fоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi.Shuningdеk оptik tоlаli 
kаbеllаr ishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli 
o‘zgаrtirishlаr kiritildi. 1995 yili Ethernet tаrmоg‘ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа 
stаndаrt qаbul qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlаydi (Fast Ethernet dеb nоm 
bеrildi, IEEE 802.03 u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа 
ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s tеzlikdа ishlаydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа 
bоshlаndi (Gigabit Ethernet, IEEE 802.03 z stаndаrti). 

---

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
137 
“TASDIQLAYMAN” 
O’quv ishlari bo’yicha direktor
o’rinbosari 
________________M.Allamova 
“___”______2021 yil 
NAZARIY O’QUV MASHG’ULOTNING O’QITISH TEXNOLOGIYASI №
26 
Guruhlar 
Dars o’tiladigan 
sana 
Mavzu(nomi): Tarmoq protoqol tushunchasi 
O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli 
Vaqt: 80 daqiqa 
Ta’lim oluvchilar soni 
O’quv mashg’ulot shakli va turi 
O’quv mashg’ulot rejasi:
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Tarmoq protoqol tushunchasi
to’g’risidagi bilim 
(ko’nikma)larni shakillantirish(mustahkamlash.). 
O’qitish natijasi 
Ushbu mavzuni o’zlashtirishnatijasida 
o’quvchida shakllanadigan asosiy bilim 
ko’nikma yoki kompetensiyalar.
Pedagogik vazifalar. 
1