Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
121 
Internetda ma’lumotlarni uzatganda Bu istisno emas balki qoidadir.
Shundan kelib chiqish kerakki, tarmoqdan axborotni yuklaganda, 
uzatilgan ma’lumotlarning bir qiсmi ikkinchi qiсmigа qaraganda umuman 
boshqa marshrutdan foydalangan. Marshrutning tanlashda trakt qidiruvchilari 
(Router) shug‘ullanadi.
Daraja 4: Tраnspоrtli daraja 
Hatto, agar daraja 3 ma’lumotlarni kompyuter – adresatga yetkazish 
kerakligi to‘g‘risida g‘аmхo‘rlik qilsa ham, barbir kompyuterlar orasidagi 
haqiqiy kommunikatsiya to‘g‘risida hali gap bo‘lishi mumkin emas.
Barcha shu momentgacha bo‘lib o‘tganlarni xatni pochta qutisiga 
tushirish bilan taqqoslasa bo‘ladi. Xat o‘zining maqsadiga yetib keladi, lekin 
axborotni hali o‘qib chiqish kerak va unga bor kim javob berish kerak. Хаqiqiy 
kommunikatsiya daraja 4 dan boshlanadi (ingl. Transport Layer).
Bir birovini tushunadigan sheriklar orasidagi kommunikatsiya bo‘lib 
o‘tishi kerak.
Biz bilishimizcha, kompyuterda ko‘p miqdorda har xil Ilovalar bor 
(mavjud) va ko‘p sonli jarayonlar bo‘lib o‘tadi. Savol tug‘iladi, Aslida kim uchun 
xabar Mo‘ljallangan? Shunday xol bo‘ladi, adresli sherikni shu momentda 
aniqlab bo‘lmaydi (nimalarga dir band bo‘lishi mumkin, yoki “osilib qolgan”, 
yoki ishga tushirilmagan.) Bunday paytda ulanish maxlum bir xizmat bilan 
bo‘lishi kerak. Kimdir esa, so‘rovga javob berishi kerak. Yana muhimi, 
jo‘natuvchi tomonidan yuborilgan malumotlarni qabul qilinganlik to‘g‘risida 
xabarni olingani, agar bu muhim ma’lumotlar bo‘lsa. Bunday imkoniyatni 
daraja 4 Taqdim etadi va qo‘shimcha himoyalash mexanizimiga ega bo‘ladi. 
Bunday himoyalashni maqsadi kommunikatsiya tezligini kamaytirish, chunki 
jo‘natish va olganlikni tasdiqlash ma’lum bir zahiralarni egallaydi.
Agar birinchi galda tez ulash turgan bo‘lsa, tasdiqlaganni jo‘natish 
istalmagan bo‘lib qoladi va undan voz kechish mumkin. 
Tраnсpорtli daraja “oxirini oxiri bilan” ulashni o‘rnatadi va shunday qilib, 
ikki kompyuterlar orasidagi kommunikatsiyani seans deb nomlanadigan 
atama yordamida ochish mumkin.

---

122 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
Daraja 5. Seansli daraja. 
Seans tartiblangan dialoga asoslangan. Agar hamma bir vaqtda gapira 
boshlasa, bunda seansni yutug‘i gumon bo‘lib qoladi. Haqiqatda, Barcha 
tarmoqli ulanishlar seansli xarakterga ega, ya’ni kommunikatsiya bir 
yo‘nalishda bo‘lmaydi, u boshqarilishi kerak. Dialogni boshqarish seansli 
darajada bo‘lib o‘tadi. Bunda seanslarni shakllantirish va demontaj qilish, 
seansni borishi haqida kelishuvlar, ma’lumotlar yuborilganda nazorat 
punktlarni o‘rnatish (halaqit qiluvchilar paydo bo‘lsa, uzatishni shunga 
o‘xshash nazorat punktlarining bittasida tiklash mumkin) kabi masalalar paydo 
bo‘ladi 
Daraja 6. Taqdim etish darajasi 
Har xil oxirlanganm tizimlari belgilangan, ko‘p foydalaniladigan turli 
manerdagi elementlarni namoyon qiladi. Ma’lumotlar turlarini simvolli satrlar 
(yo‘llar) sifatida, yoki butun sonlar, fayllar, printer uchun boshqaradigan 
simvollar va h.k. taqdim etish tizimdan tizimga o‘zgарib boradi. Ilovalar 
Shunday kodlashtirishlar bilan kommunitslashtirilishi sababli, tarmoq uchun 
standart kodlashtirishni (faqat toza ikkilamchi ketma – ketlikda emas) ishlatish 
ma’noga to‘g‘ri keladi.
Standart kodlashtirish takdim etish darajasi bilan barpo etiladi 
(ingl.Presentation Layer) yoki olinganda kompyuterning taqdim etish ichki 
formasiga almashtiriladi. 
Bundan tashqari ma’lumotlarning zamonaviy oqimida muhim rol 
o‘ynaydigan ma’lumotlarni siqish va kodlash kerak.
Daraja 7. Ilovalar darajasi. 
Daraja 1 ni apparatli ta’minotdan ajratib bo‘lmaydi, garchi aslida 
apparatli ta’minot bunga taaluqli emas.
Huddi shunga o‘xshab daraja 7 o‘zini tugadi, faqat amaliy dasturlarga 
aks etadi. Bu darajani vazifasi oddiy bayon qilish emas, chunki har xil ilovalarga 
mutloqo har xil funksiyalar ishlatiladi.
Ilovalar darajasi (ingl. Application Layer) tez-tez ishlatiladigan ilovalar 
iхtiyorigа protokollarni taqdim etadi va har xil tizimlarda ilovalarni kutiladigan 

---