Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi

Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
119 
Daraja 1: bitli uzatish darajasi. 
Bitli uzatish darajasi (ingl. Physikal Layer) fizik vositalari yordamida bit 
ma’lumotlarini uzatish muammolarini hal etadi.
Ma’lum bir uzatish vositalarini maxsuslashtirish bilan boshlanadi (misli 
kabel, yoriq to‘lqinli kabel, havo), shtekkerli ulanishlarning aniqlash va h.k. Bu 
darajada qanday qilib bir uzatilishini hal etish lozim? Nimani ko‘zda tutmoq 
kerak? 
Barcha informatika 0 va 1 oralig‘idagi yechiladigan farqiga qurilgan. 
“Rost va yolg‘on” oralig‘iga. Bu axboraviy birlik bit deb ataladi. 
Tushunarliki, uzatish vositalarga, masalan, mis kabeliga elektr uzatish 
bo‘lganida, yoki havo radio uzatish bo‘lganda, 0 va 1 miqdorlari noma’lum. 
Shuning uchun har bir vositaga Ma’lumotlar miqdorini kodlashni ixtiro qilish 
kerak, Masalan, Ma’lum bir muddatga hisoblangan Tok impulsining ma’lum 
bir kuchlanishga yoki ma’lum bir chastotali radio to‘lqiniga. 
Shunday qilib, bitli Uzatish darajasi, asosan, mexanik va elektrotexnik 
muommolarini hal etadi. Lekin Bu daraja bo‘yicha boshqa bilim talab 
qilinmaydi deganligini bildirmaydi.
Ma’lum bir arxitekura – texnik qarorlarni tanlaganda, ko‘pincha 
birdaniga tarmoq xususiyatlari va cheklashlari o‘rnatiladi, va keyinchalik ularni 
o‘zgartirish mumkin bo‘lmaydi. Noto‘g‘ri qarorlar ko‘p mablag‘ ketkazishga 
olib keladi, chunki ko‘pincha apparatli ta’minlanishni bir qismi boshqa 
materiallar bilan almashtarishga to‘g‘ri keladi. har xil tarmoqlar turini, Ezernet 
bo‘lsin, estafetali Halqalar bo‘lsin va h.k. o‘zining ildizlari daraja 1 da bo‘ladi va 
apparatli ta’minlanishni ma’lum bir qarorlari bilan zich bog‘langan.
Daraja 2: himoyalash darajasi 
Agar daraja 1 faqat bitlar oqimiga tegishli bo‘lsa, unda himoyalash 
darajasida (ingl. Data Link Layer) ma’lumotlar axboraviy kadrlar (Frames) deb 
nomlanadiganga umumlashtiriladi. har bir axboraviy kadr boshlanishiga 
bitlarning Ma’lum bir ketma – ketligi joylashadi, oxirida – boshqasi. Bir 
axboraviy kadr ichida keyinchalik boshqariladigan axborot qoldirilishi mumkin.

---

120 
Kompyuter tarmoqalri fanidan o’qitish materiallar to’plami 
 
Urganch shaxar Kompyuter texnologiyalari texnikumi
 
 
 
Bir axboraviy kadr bir necha yuzlardan bir necha minggacha baytlarni 
qamrab olishi mumkin.
Tasdiqlanuvchi kadr yordamida (Acknowledgement Frame) axboraviy 
kadrni yuborgandan keyin, qabul qiluvchining axboraviy kadrni To‘g‘ri 
olinganligi to‘g‘risida tasdiqlash kelib chiqаdi. Axborotlini yuborilganiga 
o‘xshab, tasdiqlovchi kadrda ham halaqit qiluvchilar paydo bo‘lishi mumkin. 
Yana shunaqa holat bo‘lishi mumkinki, qabul qiluvchi yuboruvchi (yoki bir 
nechta yuboruvchi) ma’lumotlari bilan “to‘ldirib tashlagan” bo‘ladi va buncha 
ko‘p yuborilgan paketlarni To‘g‘ri qabul qila olmaydi. Shunaqa muammo, 
“oqim nazorat” deb ataladi va himoyalash darajasida xam uchraydi.
Bitli uzatishni strukturalanmagan darajasi bilan taqqoslaganda, uzatishni 
To‘liq huquqli himoyasi Bu yerda hozir bo‘lib turibdi, gohida tajribali 
administrator va ixtirochilar tomonidan baholanmaydi. Baholanmaslik sababini 
Shundan qidirish kerakki, yuqoriroq darajalarda ham himoyalash 
mexanizimlari bor, ular himoyalash darajasiga ishonch qozonmaydi. Lekin, 
ko‘p ilovalarga Bu himoyalash mexanizmlari yetarli, Bu yana bir marotaba 
himoyalash darajasini ajoyib ishlashini tasdiqlaydi.
Daraja 3: Uzatish darajasi 
Tarmoqda kamdan-kam voqyealarda kommunikatsiya faqat qo‘shni 
ishchi stansiyalari bilan bo‘ladi. Odatda, xabarlarni qabul qiladigan yoki 
jo‘natadigan kompyuter qayerda joylashgani to‘g‘risida axborot umuman 
yo‘q. Avtomatik ravishda Savol tug‘iladi, qanday qilib ma’lumotlar paketi 
kompyuter – adresatga yo‘l topadi?
Paket yo‘l davomida tarmoqni ko‘p qismlarini o‘tishi kerak. Bu tarmoqlar 
ko‘pincha ma’lum emas, shuning uchun tushunib bo‘lmaydi, tarmoqni u yoki 
boshqa qismini tanlashda ma’no bormi, chunki u yerda shu momentda 
harakat kamroq.
Bu turdagi muammolar Routing (joy o‘zgarishini boshqarish) deb 
aytilishi, uzatish darajasida hal etiladi (ingl. Network Layer) tarmoqni noma’lum 
qisimlarini kesib o‘tish vaqtida ko‘p topshiriqlar va muammolar paydo bo‘lishi 
mumkin. Bunday holatda, so‘zsiz, muhim omillardan to‘g‘ri marshrutni tanlash 
bo‘ladi.

---