Kompleks birikmalar kimyosi



Download 1,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet153/191
Sana05.08.2021
Hajmi1,62 Mb.
#138840
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   191
Bog'liq
kompleks birikmalar kimyosi-3

O
H
Ti
 tarkibli oktaedrik ionda bo`lgan 

d
elektron 
д
Т
2
 holatda 
turadi.  
Oddiy elektrostatik nazariyaga muvofiq uning energiyasi qo`zg`algan holat 
energiyasiga teng bo`lishi kerak edi, kristall maydon nazariyasiga muvofiq esa bu 
elektronning  energiyasi qo`zg`algan 

d
elektron energiyasidan 

4
,
0
  qadar kamdir: 
Binobarin, bu nazariyaga muvofiq 
[
]
+
3
6
2
)
(
O
H
Ti
  tarkibli koordinatsion birikma 
elektrostatik nazariya bo`yicha topilgan barqarorlikdan 

4
,
0
  qadar barqarorroq bo`lishi 
kerak, 
4
,
0

ni bittagina 
-
elektronli kompleksning kristall maydon ta`sirida 
barqarorlanish energiyasi deb yuritiladi.  
Markaziy ionning 
-
elektronlari soni ortganda, koordinatsion birikmaning 
barqarorlanish energiyasi o`zgaradi.  
Masalan, agar metall ionida 2 ta 
-
elektron 
д
Т
2
  holatda bo`lsa, oktaedrik 
kompleksning barqarorlanish energiyasi 

8
,
0
ga ortadi. 
Д
e
  holatda turgan har bir 


 
160 
-
elektronli koordinatsion birikmaning barqarorligi 

6
,
0
  qadar kamayadi. Umuman 
д
Т
2
  va 
Д
e
  holatdagi elektronlarning soni ma`lum bo`lsa, oktaedrik koordinatsion 
birikmada barqarorlikning o`zgarishini hisoblab chiqarish oson. Masalan, 
д
Т
2
  holatda 3 
ta 
-
elektron va 
Д
e
  holatda 2 ta 

d
elektron bo`lgan oktaedrik koordinatsion birikma 
barqarorligining o`zgarishi quyidagicha hisoblab topiladi: 
0
)
6
,
0
(
2
)
4
,
0
(
3
=





 
Agar  5 ta 

d
elektron 
д
Т
2
-da va 2 ta 

d
elektron 
Д
e
-da bo`lsa, u holda 
barqarorlikning o`zgarishi:  

=





8
,
0
6
,
0
2
4
,
0
5
 ga teng bo`ladi. 
Ba`zi    misollarni qarab chiqaylik. Ligandlar oktaedr cho`qqilarida joylashgan 
bo`lsin (2-rasm). Rasmdan ko`rinishicha ligandlar bilan 
2
x
d
- va 

y2
-
x2
d
orbitallar orasida 
eng ko`p elektrostatik itarishish kuchi yuzaga chiqadi: 

xy
d
orbitalga esa ligandlar 
kamroq ta`sir ko`rsatadi. Boshqa orbitallar pastki energetik vaziyatni egallaydi.  
 
2-rasm. 
 
Tetraedr shaklli koordinatsion birikmalarda ligandlar 

xy
d

yz
d
-  va 

xz
d
orbitallarga eng ko`p elektrostatik qarshilik ko`rsatadi, lekin 


2
2
y
x
d
  va 
2
z
d
-
orbitallar pastki energetik vaziyatni egallaydi. 
 
1-rasmda markaziy atomni o`rab turgan ligandlar hosil qilgan maydon 
simmetriyasiga qarab, 

d
orbitallarning energetik joylashishi turlicha bo`lishi aks 
ettirilgan.  
 
Kristall maydon nazariyasi koordinatsion birikmalar ligandlar biloan markaziy ion 
orasida faqat elektrostatik (ion) bog`lanish borligini nazarda tutadi.  Bu nazariya 
ligandlarning elektron bulutlarini markaziy ionning elektron bulutlari ma`lum darajada 
qoplanishini (ya`ni kovalent bog`lanish ham borligini) hisobga olmaydi, vaholanki, 
koordinatsion birikmalarni elektron paramagnit rezonans usuli (EPS) bilan  tekshirishlar 
ularda kovalent bog`lanish borligini ko`rsatadi. Metall ion va ligandlardan koordinatsion 
zarracha hosil bo`lishida markaziy ionning 
-
orbitallarigina emas, balki markaziy ion va 
ligandlarning 

s
  va 

p
orbitallari ham ishtirok etadi. Shu sababli keyinchalik, kristall 
maydon nazariyasi elektron bulutlar bir-birini qoplanishini ham nazarga oladigan bo`ldi. 


 
161 
Ligandlar maydoni nazariyasi vujudga keldi, keyinchalik u molekulyar orbitallar 
nazariyasi bilan boyitildi.  
Kristall maydon nazariyasining eng katta muvaffaqiyatlaridan biri koordinatsion 
birikmalarga xos bo`lgan ranglari bo`lishini izohlashdan iborat bo`ldi. 
Д
e
-  va 
д
Т
2
-
holatlar energiyasi orasidagi ayirma 

ni hisoblash uchun spektroskopik ma`lumotlardan 
foydalanish mumkin. Buning  uchun 
hv
=
ε
  tenglamaga asoslanib quyidagi formulani 
yozish mumkin: 
λ
A
N
hC

=

 
bu yerda: 
y
d


  va 
ε
-orbitallar energiyalari orasidagi ayirma, u kristall 
maydonda kompleksning barqarorlanish energiyasi deb ataladi: 

C
yorug`lik tezligi, 
A
-Avogadro soni, 

λ
koordinatsion birikma yutgan nurning to`lqin uzunligi

Plank 
doimiyligi. 
Misol. [Cu(NH
3
)
4
]
2+
  tarkibli koordinatsion ion uchun ko’zga ko’rinadigan soxada 
maksimal yutilgan nurning  to’lqin uzunligi 
л = 304 nm;  lekin [Cu(H
2
O)
4
]
2+
 ioni uchun 
л 
= 365 nm. Koordinatsion  birikmalarning ichki sferasidagi NH
3
 lar o’rnini suv(H
2
O) lar 
bilan almashtirilganda kristall maydon energiyasi  qanday o’zgaradi. 

Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   191




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish