Kompleks birikmalar kimyosi


-ma’ruza  Valent bog‘lanishlar nazariyasi



Download 1,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet119/191
Sana05.08.2021
Hajmi1,62 Mb.
#138840
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   191
Bog'liq
kompleks birikmalar kimyosi-3

9-ma’ruza 
Valent bog‘lanishlar nazariyasi 
Valent bog‘lanishlar nazariyasiga muvofiq, koordinatsion birikmalarda 
markaziy  ion  bilan  ligandlar  orasida  donor-akseptor  bog‘lanish  hosil 
bo‘ladi:  markaziy  ion  akseptor,  ligandlar  donor  vazifasini  bajaradi,  bu 
nazariyada  markaziy  ion  orbitallarining  g i b r i d l a n i s h i   ham  nazarda 
tutiladi.  Nazarda  tutiladigina  emas,  xatto  muhim  ahamiyatga  ham  ega. 
Gibridlanish  konsepsiyasi  koordinatsion  birikmalar  uchun  L.  Poling 
tomonidan  rivojlantirildi.  Bu  konsepsiya,  koordinatsion  birikmalarning 
struktur  formulalarini  valent  bog‘lanishlar  usuli  asosida  izohlashga  imkon 
beradi. 
Misol  tariqasida  koordinatsion  ion  [Ag(NH
3
),]
+
  ni  valent  bog‘lanishlar 
nuqtai  nazaridan  qarab  chiqaylik.  Kumush  ioni
 
Ag
+
  ning  elektron 
konfiguratsiyasi  Z=47 [Kr]  4d
10
5s
0
5r
0
  yoki  faqat  tashqi  valent  qavatni 
tasvirlasak: Ag
+
 
 
 
dan ibooat. Ag
+
 ning valent qavatidagi to‘rtta bo‘sh katakdan faqat ikkitasi 
(5s- bilan 1 ta 5r-) elektron juftlar uchun akseptorlik vazifasini bajaradi. 
Kumush ionining 5s-  va bitga 5r-  orbitallaridan ikkita gibridlangan sp 
orbital hosil bo‘ladi. ning bu ikkita gibrid orbitaliga ikkita ammiak 
molekulasi yaqin kelib, bu gibrid orbitallarni NN
3
  molekulalari o‘zining 
taqsimlanmagan elektron juftlari ishg‘ol etgan orbitallari bilan qoplaydi: 
 
Natijada ammiakning taqsimlanmagan elektron jufti kumush bilan azot 
atomi orasida umumlashadi, bu holat elektron jufti uchun energetik jihatdan 
afzalrok, bo‘ladi, bunday koordinatsion bog‘lanish oddiy kovalent bog‘- dan 
farq kilmaydi. 
 


 
126 
Ikkinchi misol tariqasida [Pt(NN
3
)
4
]
2+
  uchun quyidagi mulohazani 
yuritish mumkin: Pt (Z=78) atomi [Xe] 4f
14
5d
9
6s
1
, platinaning 2+ ioni esa: 
[Xe] 4f
14
5d
8
6s
0
6p
0
6d
0
 tuzilishga ega. Faqat valent qavatning o‘zini yozaylik: 
R1
2+
 5d
8
6s
0
6p
0
. Bu yerda 5d-, 6s- va ikkita 6r- orbitallar o‘zaro ta’sirlashib 
to‘rtta gibrid orbital (dsr
2
) xnsobiga tekis kvadrat ko‘rinishidagi shaklni 
hosil qiladi. 
 
O‘zining valent qavatida elektron juftlari hamda bo‘sh orbitallari 
bo‘lgan ligand ham donor, ham akseptor vazifasini barajishi mumkin. Faraz 
kilaylik, biror metall atomida d
x
2_
y
2  -orbital bo‘sh, d
xy
-orbital  elektronlar 
bilan to‘lgan bo‘lsin. Metall atomi ammiak molekulalari bilan reaksiyaga 
kirishsin. Bu holda ammiakning bir  juft elektron buluti  bo‘sh  d
x
2_
y
2  - 
orbital bilan qoplanadi, metall atomi bilan ammiakdagi azot atomi orasida 
bitta donor-akseptor bog‘lanish hosil bo‘ladi. 
Fosfin RN
3
  molekulasida fosfor atomi erkin elektron juftlarga, hamda 
bo‘sh d- orbitallarga ega. Agar d
x
2_
y
2  orbitallari bo‘sh bo‘lgan metall bilan 
RN
3
  molekulalari reaksiyaga kirishadigan bo‘lsa, bitta elektron juft RN
3
 
dagi R atomidan metall atomiga o‘tadi: lekin shu vaqtning o‘zida metall 
atomidagi d - orbitaldan bir juft elektron fosfor atomiga o‘tadi. 
Metall atomidagi elektron juftning ligand atomiga o‘tashi natijasida hosil 
bo‘lgan bog‘lanish donor-akseptor bog‘lanish ko‘rinishining bir turi 
bo‘lganligi uchun uni dativ 
р-bog‘lanish (yoki р-donor bog‘lanish) deb 
ataladi. Dativ 
р-bog‘lanish  p-orbitallar ishtirokida ham borishi mumkin. 
Lekin d-orbitallar ishtirokida borgan 
р-donor bog‘lanish birmuncha pishiq, 
bo‘ladi. 5-jadvalda sof 
у-donor, sof р-donor va aralash у,  р  -  donor 
bog‘lanishlar hosil qiladigan ligandlar misol tarzida keltirilgan. 
5-jadval 


 
127 
 
Bu jadvalning birinchi va ikkinchi tartib raqamidagi ligandlar «universal» 
ligandlar jumlasiga kiradi, chunki ular deyarlik l-akseptor xossalari u kadar 
kuchli bo‘lmagan barcha markaziy atomlar bilan koordinatsion birikmalar 
hosil qiladi. 
3-qatordagi ligandlar, I, II va III  yonaki guruxcha metallari bilan 
koordinatsion birikmalar hosil qiladi.  4-  va 5-  qatordagi ligandlar d-
orbitallari elektronlar bilan qisman yoki batamom to‘lgan metallar bilan 
koordinatsion birikmalar hosil qiladi. Yana 
щuni aytib o‘tash kerakki, davr 
ichida chapdan o‘ngga o‘tgan sayin ikki bir-biriga qarama-karshi holat 
namoyon bo‘ladi: birinchisi — bo‘sh orbitallarnnig soni kamayib boradi; bu 
holat metallning maksimal koordinatsion sonini kamaytiradi, binobarin, 
koordinatsion birikmalar hosil bo‘lishiga birmuncha chek qo‘yadi; 
ikkinchisi  —  metall atomidagi energetik pogonalar chuqurlashadi, demak, 
markaziy ion valent orbitallarining energiyasi kamayib ligandlarning 
energiyalariga tenglasha boradi. Natijada metall va ligand orasidagi 
bog‘lanish pishiqlana boradi. Bu ikki holat orasidagi munosabat shunday 
natijaga olib keladiki, davrlarning o‘rta q i s m i g a  joylashgan elementlar eng 

Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   191




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish