|
2.4. Taqsimlangan fayl tizimlarini tashkil etish tamoyillari. Fayl
tizimlarining mantiqiy tuzilishi
Operatsion tizim (OT) ning muhim vazifalaridan biri foydalanuvchiga
diskda saqlanayotgan ma’lumotlar bilan qulay ishlash vositalarini taqdim etish
hisoblanadi. Buning uchun OT foydalanuvchi mantiqiy modeliga mos tushuvchi
ba’zi ma’lumotlarni saqlaydigan fizik strukturani o‘zgartiradi – tizim katalog va
fayllar ierarxik tashkil qilinadi.
Fayl – bu yozish mumkin bo‘lgan tashqi xotira qismidagi nom va ularni
ma’lumot deb hisoblash mumkin, hamda bu qismda ma’lumotlar va atributlar
to‘plami saqlanadi.
Fayl tizimi (FT) – bu operatsion tizimning bir qismi hisoblanib,
quyidagilarni:
- diskdagi barcha fayllar majmuini;
- fayllarni boshqarish uchun foydalaniladigan ma’lumotlar strukturasining
to‘plamini (masalan, diskda bo‘sh va band joylarni taqsimlash jadvali, fayl
katalogi);
- faylni izlash, nomlash, yozish, o‘qish, yo‘q qilish va yaratish kabi fayl
bilan bog‘liq turli xil operatsiyalarni amalga oshiruvchi dasturiy tizim vositalar
121
to‘plamini o‘z ichiga oladi.
Fayl tizimi (FT) faylni taqdim etuvchi ba’zi mavhum ob’ekt ishlarini
bajarishda sodda operatsiyalar to‘plamidan iborat dasturlardan foydalanadi.
Shu sababli, dasturchilarga diskdagi ma’lumotlarning joylashuvi, ularni
buferlash va boshqa uzoq vaqt xotirada saqlovchi qurilmada ma’lumotlarni
uzatish bilan bog‘liq past pog‘ona operatsiyalarini to‘liq bilishi shart emas.
Chunki bu funksiyalarning hammasini fayl tizimi o‘z ichiga oladi.
Fayl tizimi diskli xotirani taqsimlaydi, faylni nomlaydi, tashqi xotiradagi
tegishli manzilda fayl nomini tasvirlaydi, ma’lumotlarga kirishni ta’minlaydi,
qismlarni qo‘llab quvvatlaydi, faylni himoya qiladi va qayta tiklaydi.
Boshqa so‘z bilan, fayl tizimi oraliq qatlam rolini bajaradi, uzoq vaqt
saqlanadigan ma’lumotlarni fizik tashkil etilishining barcha murakkabliklarini
himoyalaydi, ma’lumotni nisbatan sodda saqlanishini ta’mindash maqsadida
maxsus dasturni fayl yaratuvchisiga taqdim etadi, shuningdek unga murakkab
fayllar uchun qulay bo‘lgan buyruqlardan foydalanishga imkon yaratadi.
FT ning eng sodda ko‘rinishi bu bir foydalanuvchili va bir dasturli OT lar,
masalan MS-DOS. Bir foydalanuvchili va bir dasturli OT FT ning asosiy
funksiyasi quyidagi masalalarni hal etish hisoblanadi:
-
faylni nomlash;
-
ilovalar uchun dasturiy interfeys;
-
ma’lumotlar saqlaydigan fizik tashkil etuvchisida fayl tizimining mantiqiy
modelini tasvirlash;
-
manbadagi to‘xtalishlarga, apparat va dasturiy vositalar xatoliklariga fayl
tizimining bardoshliligini ta’minlash.
Fayl tizimi bir foydalanuvchi ishlashiga mo‘ljallangan, lekin unga bir
vaqtning o‘zida bir nechta jarayonlarni ishga tushirishga imkon beradigan bir
foydalanuvchili multidasturli OT operatsiyalarini o‘rnatish mumkin, bu FT ning
ishlashini murakablashtiradi.
Yangi topshiriqni qo‘shish masalasini bajarishda faylga bir nechta jarayonlar
kirishiga ruxsat berilishi kerak bo‘ladi. Buni amalga oshirish uchun fayl resurslarga
122
ajratiladi. Fayl tizimi ushbu resurslar bilan bog‘liq barcha muammolarni hal etishi
kerak bo‘ladi.
Bir foydalanuvchili multidasturli FT da faylni va uning qismlarini bloklash,
quvib o‘tishni oldini olish, tupikni rad etish, nusxalarni moslashtirish va
boshqalarni ko‘rib chiqish mumkin.
Ko‘p foydalanuvchili FT ning yana bir muhim xususiyati bu – bir
foydalanuvchining fayliga boshqa bir foydalanuvchini ruxsat etilmagan kirishidan
himoyalash.
FT funksiyasining yana bir murakkab ta’rafi – bu OT tarmoq tarkibida
ishlashi.
Fayl tizimlarini ierarxik strukturasi. Foydalanuvchi belgili nom bo‘yicha
faylga murojaat etadi. Biroq inson xotirasida ob’ekt qiymatlarini saqlab qolish
xususiyati cheklangan, ya’ni foydalanuvchi faqat nom bo‘yicha murojaat qilishi
mumkin.
Nom joylarini ierarxik tashkil qilish bu chegaralarni kengaytirish
imkoniyatini beradi. Aynan shu sababli ko‘plab fayl tizimlarida quyi pog‘ona
katalogi nisbatan yuqori bo‘lgan pog‘ona katalogi tarkibiga kirishi mumkin
bo‘lgan pog‘onalarni tashkil etish hisobiga ierarxik strukturaga ega bo‘ladi.
Shu sababli ierarxik struktura xususiy holatlarda barcha fayllar bitta katalog
ichiga kirganda bir pog‘onali tashkil etiladi. (2.10,a - rasm). Ierarxik katalogni
tavsiflovchi graf daraxtli (2.10,b - rasm) yoki tarmoqli ko‘rinishda (2.10,v - rasm)
bo‘lishi mumkin. Katalog agar faqat bitta katalogga kirishga ruxsat berilgan bo‘lsa
daraxtli, agar fayl bir nechta kataloglarda joylashgan bo‘lsa tarmoqli bo‘ladi.
Masalan MS-DOS va Windows da kataloglar daraxtsimon Unix da esa
tarmoq ko‘rinishda ifodalanadi.
Kataloglarni bunday tashkil etilishi foydalanuvchini barcha fayllarning
nomlarini eslab qolish zaruratidan ozod qiladi, unga o‘zi yaratgan fayllarini qaysi
guruhda saqlanishi mumkinligini bilishi yetarli bo‘ladi. Foydalanuvchi o‘ziga
kerak bo‘lgan faylni kataloglar ketma ketligini ko‘rib izlab topadi.
123
a)
b)
v)
Do'stlaringiz bilan baham: |
