Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

1 ilova  
2 ilova  
1 mijoz  
2  mijoz 
М mijoz  
3 ma’lumotlar 
bazasi 
2 ma’lumotlar 
bazasi 
L server  
2 server  
1 server  
   Server    
ob’yektlari 
1 ob’yekt  
N ob’yekt  
2 ob’yekt  
1 
ma’lumotlar 
bazasi 

---

109 
 
Taqsimlangan tizim komponentlarining o‘zaro ishlash hususiyatlari COBRA 
arxitekturasi asosidagi modelda aniq tasavvur qilish mumkin. Modelning ko‘rinishi  
2.6-rasmda keltirilgan. 
 Model  ob’ekt  so‘rovlari  brokeri  (Object  Request  Broker,  ORB)  bilan 
bog‘langan  to‘rt  gurux  arxitektura  elementlarini  o‘z  ichiga  oladi.  ORB  ixtiyoriy 
CORBA  taqsimlangan  tizimlarining  yadrosini  hosil  qiladi;  u  tizimning 
taqsimlanganligi va bir jinsli emasligi bilan bog‘liq muammolarni berkitgan holda 
ob’ektlar va  ularning  mijozlari  orasidagi aloqaning qo‘llab quvvatlanishiga  javob 
beradi.  
ORB  ko‘pgina  tizimlarda  mijoz  va  server  ilovalari  bilan  kompanovka 
qilinuvchi, ularga bazaviy aloqa xizmatlarini taqdim etuvchi kutubxonalar to‘plami 
ko‘rinishida realizatsiya qilinadi.  
Modelga  konkret  ilovalarning  qismi  hisoblangan  ob’ektlardan  tashqari 
COBRA  ichki  xizmatlari  birikmasini  o‘zida  aks  ettiruvchi  va  ikkita  turli 
guruhlarga  bo‘linuvchi  COBRA  vositalari  (CORBA  facilities)  ham  kiradi. 
Gorizontal vositalar  (horizontal facilities) ular foydalanayotgan dasturning amaliy 
sohasiga  bog‘liq  bo‘lmagan  yuqori  darajali  umum  maqsadli  xizmatlarni  o‘z 
tarkibiga oladi. 
 
 
 
2.6-rasm. CORBA TTning global arxitekturasi.  
Bugungi  kunda  shunga  o‘xshash  xizmatlar  foydalanuvchi  interfeysiga, 
axborotni  boshqarishga,  tizimni  boshqarish  va  topshiriqlarni  boshqarishga  (ishchi 
potoklar  tizimini  tavsiflash  uchun  talab  etiladi)  xizmat  ko‘rsatadi.  Vertikal 
Amaliy obektlar 
Vertikal vositalar 
(aniq biron bir 
vazifaga bog‘liq) 
Gorizontal 
vositalar (umumiy 
vazifali) 
Umumiy ob’ekt 
xizmatlar 
Ob’ekt so‘rovlarining brokeri 

---

110 
 
vositalar (vertical facilities)  - bu elektron tijorat, bank ishi, ishlab chiqarish va shu 
kabi  konkret predmet sohalari uchun mo‘ljallangan yuqori darajali xizmatlar. 
CORBA  oddiy  aloqa  modeliga  ega:  mijoz  ob’ekt  modeliga  murojaat  qiladi 
va javobni kutadi. Bu model oddiyligi uchun ishlab chiqilgan, ammo zarur hollarda 
unga o‘zaro ishlashning qo‘shimcha modellarini qo‘shish imkoniyati mavjud. 
CORBA  dagi  ixtiyoriy  o‘zaro  ishlash  norezident  hisoblanadi,  bu  xabarlar 
bazaviy  aloqa  tizimlarida  uzatish  va  qabul  qilish  jarayoni  bajarilayotganidagina 
saqlanadi.  
Saqlab  turilgan  aloqani,  ya’ni  xabar  manzilga  yetkazilgunga  qadar  tizimda 
saqlanib turishini talab qiluvchi ko‘pgina ilovalar mavjud. Saqlab turilgan aloqada 
uzatuvchi  yoki  qabul  qiluvchi  xabar  uzatilgandan  so‘ng  amal  bajarayotgan  yoki 
bajarmayotganligining  ahamiyati  yo‘q,  har  qanday  holatda  ham  xabar  manzilga 
yetkazilgunga qadar aloqa qancha zarur bo‘lsa, u shuncha saqlanadi. 
Saqlab  turiladigan  aloqa  modeli  xabarlar  navbati  sifatida  yaxshi  tanish.  
CORBA  bu  modelni  qo‘shimcha  xabar  xizmati  (messaging  service)  ko‘rinishida 
qo‘llaydi.  CORBA  da  xabar  almashish  boshqa  tizimlardan  o‘zaro  ishlashga 
ob’ektli yondoshuvi bilan farq qiladi. 
Misol  sifatida  yagona  metod  bilan  oddiy  interfeysni  realizatsiya  qiladigan 
ob’ektni ko‘rib chiqamiz: 
int add(in int i, in int j, out int k): 
Tasavvur  qilamizki,  metod  ikkita  butun  musbat  son  i  va  j  ni  qabul  qiladi, 
chiqish  va  parametri  k  ga  teng  i+j  ni  qaytaradi.  Operatsiya  muvaffaqiyatli 
yakunlanmaganda -i ni qaytaradi.  
Modelda  boshlang‘ich  (sinxron)  murojaatni  asinxronga  teskari  aloqa  yo‘li 
bilan o‘zgartirish quyidagicha kechadi: avval modellar tavsifining jufti yaratiladi: 
void sendcb_add(in int i. in int j);               // Mijoz chaqiruvi 
void replycb_add(in int ret_val. in int k); //  Mijoz ORB sining chaqiruvi. 
Amalda  joriy  model  spesifikatsiyasining  barcha  chiqish  parametrlari  mijoz 
chaqirayotgan  modeldan  chiqarib  olinadi  va  teskari  aloqa  operatsiyasining  kirish 
parametriga aylantiriladi. 

---

111 
 
Ikkinchi  qadam  yaratilgan  interfeysning  oddiy  kompilyatsiyasi  bilan 
izohlanadi.  Natija  sifatida  mijoz  sendcb_add  metodini  asinxron  chaqirishga  qodir 
zaglushkani oladi.  
Lekin  mijozning  o‘zi  bizning  misolda  replycb_add  metodini  o‘z  ichiga 
oluvchi teskari aloqa interfeysi realizatsiyasini taqdim etishi shart. Bu o‘zgarishlar 
ob’ektni  serverda  realizatsiya  qilishga  ta’sir  ko‘rsatmaydi  deb  qabul  qilamiz. 
Tavsiflangan teskari aloqa modeli 2.7-rasmda tasvirlangan. 
 
 
 
2.7-rasm. Modelga asinxron murojaat uchun CORBA tizimining teskari 
aloqa modeli. 
Teskari  chaqiruvga  alternativ  sifatida  CORBA  so‘roq  qilish  modelini 
(polling  model) qo‘llaydi. Bu  modelga  binoan  mijozga o‘z  brokeri  ORB ni natija 
tushganligi to‘g‘risida so‘roq qilish uchun operatsiyalar to‘plami taqdim etiladi. 
Teskari  chaqiruv  usuli  mavjud  modelda  sinxron  murojaatni  asin-xronga 
o‘zgartirish  uchun  mijoz  javob  beradi,  bunda  ob’ektda  realizatsiya  qilingan 
boshlang‘ich  interfeysdagi  mos  modelning  spesifikatsiyasiga  bog‘langan  holda 
ishning katta qismini avtomatik bajarish mumkin.