|
137
III bob. Servisga yo‘naltirilgan arxitektura konsepsiyasi asosidagi
taqsimlangan tizimlar
3.1. Servisga yo‘naltirilgan arxitekturaning konseptual modeli
Hozirda dunyoning har xil nuqtalarida dislokatsiyalangan katta quvvatga ega
axborot qayta ishlash tizimlari o‘rnatilgan, ularda hisoblash va xotira resurslari
hamda har xil dasturlash tillariga asoslanib katta hajmdagi axborot resurslari
(axborot bank va bazalari) yaratilgan, ular mahalliy va global (Internet, shu
jumladan) tarmoqlar sharoitida faoliyat yuritish imkoniga ega, ya’ni ularga
foydalanuvchilar tarmoq orqali bog‘lanishlari va uzoq masofadagi resurslardan o‘z
maqsadlarida foydalanishlari mumkin.
Boshqa so‘z bilan aytganda, bugunda axborot-kommunikatsiya texnologiya-
lari bir xona, bino, shahar, davlat doirasida, yoki boshqa davlatlar va pla-
netamizning boshqa qit’alari doirasida dislokatsiya qilingan axborot qayta ishlash
tizimlarining hisoblash, xotira va axborot resurslarini birlashtirib yagona bir resurs
sifatida shakllantirib foydalanuvchiga taqdim etish imkonini yaratib beradi.
Resurslar tarkibiga hisoblash resurslari, xotira resurslari, axborot resurslari
va tarmoq resurslari kiradi.
Umuman olganda, foydalanuvchi tomonidan talab etilgan resurs dunyoning
bir nechta nuqtalarida joylashgan resurslarning yig‘indisidan tarkib topishi
mumkin. Bunda tizim ushbu resurslarni topadi, ularni jamlab, «kompozit» resurs
shakllantiradi va foydalanuvchiga bitta resurs sifatida taqdim etadi.
Ushbu imkoniyatlar axborotni qayta ishlash vositalari (ya’ni, katta quvvatga
ega kompyuter vositalari) telekommunikatsiya vositalari, tarmoq texnik qurilmalari
va maxsus jahon andozalariga asoslangan dasturiy ta’minotlari, hamda elektron
shakldagi axborot resurslarini yaratishda qo‘llaniladigan zamonaviy dasturlar va
ma’lumotlar baza va banklarini boshqarish tizimlari bilan birgalikda bugunda
rivojlanayotgan Grid, “Bulut” texnologiyalari hamda “Servisga yo‘naltirilgan
138
arxitektura” nomli yangi yo‘nalishlarning usul va maxsus dasturiy ta’minotlari
yordamida amalga oshiriladi.
Servisga yo‘naltirilgan arxitektura (SYA) yo‘nalishi kompaniyaning
daromad olish yo‘lidagi hamma faoliyatlarini bosqichma-bosqich jarayonlar
sifatida bajarilishini zamonaviy texnologiyalarga asoslangan taqsimlangan tizimlar
tarkibida yaratilgan ilovalar (servislar) majmuasi negizida amalga oshirilishini
taa’minlaydi.
Bir katta muammoni yechish maqsadida yaratiladigan katta dastur ko‘p
hollarda bittama-bitta komandalar asosida yozib chiqiladi.
SYAning asosiy xususiyati , muammoni kichik kichik masalalarga bo‘lib,
ularni yechish uchun oldin tuzilgan «kichikroq hajmdagi dasturlar»ni topib, ularni
birlashtirib katta muammonihal qiladigan yagona dastur yaratish hisoblanadi.
“Kichikroq hajmdagi dasturlar” SYA doirasida servis, protsedura,
komponenta, kompozit servis (bir necha servislarbirlashmasidan yaralgan servis,
ilova, kompozit ilova ) deb nomlanadi. Ular odatda global tarmoqning har xil
nuqtalarida joylashgan bo‘lishi mumkin.
Bunday yondoshuv dastur yaratish uchun ketadigan vaqtni va mehnat resurs-
larini tejalishiga olib keladi.
SYA negizida «servislar» tushunchasi yotadi, ular biznes-ilovalarni
yaratishda va ular o‘rtasida o‘zaro muloqotlarni ta’minlashda asosiy elementlar
hisoblanadi.
SYA da ilova lokal yoki global Internet tarmog‘idan topilishi va unga
kirilishi mumkin bo‘lgan servis deb qaraladi. Ilova mustaqil ravishda aniq bir
vazifani yoki boshqa servislarga murojaat qilgan holda vazifalar to‘plamini
bajarishi mumkin. Shu bilan birga xuddi shu ilova tarmoqdagi boshqa
foydalanuvchi tomonidan servis sifatida ishlatilishi ham mumki.
SYAda servislar avtonom holda bo‘ladi, ularni qidirib topish va ishlatish
mumkin bo‘lishi uchun tarkiblariga maxsus interfeyslar qo‘shiladi.
SYA taqsimlangan tizimlarda ilovalar tizimini shakllantirish bo‘yicha
qo‘llaniladigan boshqa usullardan servisning o‘ta mavhumligi (abstraksiya) bilan
139
farqlanadi. Mavhumlik deganda, kompozit rejalarni ishlab chiqish va joriy etishda
ular qaysi tilda, qaysi muhitda yaratilganligi xisobga olinmasligi tushuniladi.
SYA taqsimlangan korporativ tizimlar evolyusion rivojlanishining qonuniy
bosqichlaridan biri hisoblanadi. Uning afzalliklari quyidagilar bilan izohlanadi:
- arxitektura keng qamrovli taqsimlangan tuzilmaga ega, ilovalarining
funksional elementlari (ya’ni, ma’lum masalani yechish uchun tuzilgan maxsus
dasturiy ta’minotlari) dislokatsiya qilingan hisoblash tizimlarida (ya’ni,
kompyuterlarida) taqsimlanadi va lokal, global hamda Internet tarmog‘i
protokollari asosida o‘zaro muloqotda bo‘ladi. Xususan, web-servislar Internet
tarmog‘idagi HTTP protokolidan foydalangan holda o‘zaro muloqot o‘rnatadi;
-
arxitektura kuchsiz bog‘langan interfeyslar negizida quriladi.
Taqsimlangan tizimlarda odatda ilovalarning barcha elementlari mustahkam
bog‘langan xolda yaratiladi. Natijada qattiq bog‘langan yaxlit tizim yaratiladi.
Bunday tizim ekspluatatsiya qilinishi davrida uning komponentalariga
o‘zgartirishlar kiritish ancha qiyin kechadi. Elementlari kuchsiz bog‘langan
tizimni boshqarish va ish jarayonida o‘zgartirishlar kiritish oson va qulay;
- arxitektura umum qabul qilingan standartlarga asoslangan holda yaratiladi;
Xulosa qilib shuni ta’kidlash joizki, servisga yo‘naltirilgan arxitektura
taqsimlangan tizimlar rivojlanishidagi yangi tendensiya hisoblanib, geterogen
muhitda
avtonom
va
kompozit
servislarning
yuqori
darajadagi
manipulyatsiyalarini amalga oshirish imkoniga ega ilovalar asosida yirik
kompaniyaning biznes – jarayonlarini boshqarish maqsadlariga mo‘ljallangan. Shu
sababli, bugunda taqsimlangan tizimlarni SYA konsepsiyasi asosida shakllantirish
axborot texnologiyalari sohasining dolzarb yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Servisga yo‘naltirilgan arxitekturaning konseptual modeli uchta asosiy
tomonlarning o‘zaro muloqotlarini aniqlab beradigan model sifatida tavsiflanadi,
bunda asosiy tomonlar - ta’minlovchi, iste’molchi, vositachi.
Ta’minlovchi servis xizmatining mazmunini bayon yetadi va uni joriy
yetilishini ta’minlaydi.
140
Iste’molchi bayon yetilgan servis xizmatining tavsifi va mazmunini bayon
yetilgan reestr orqali щziga kerakligisini izlab topadi va chaqiradi.
Vositachi servis xizmatining mazmuni bayon yetilgan reestrni (ya’ni, servis
reestrini) shakllantiradi, uni yangi servislar bilan ta’minlaydi va unga (servis
reestriga) xizmat ko‘rsatadi. Ularning o‘zaro munosabatlari 3.1- rasmda
keltirilgan.
SYA biznesga yo‘naltirilgan va bir-biri bilan kuchsiz bog‘langan
servislarning parametrlarini aniqlaydi va bunday servislarni bunyod etish uchun
tavsiyalar beradi.
SYA kompaniya miqyosida talab etilgan resurslarni jamlash masalasini hal
qilish maqsadida masshtablanadi.
SYA kompaniyaning boshqaruv va mahsulot ishlab chiqarish, ya’ni uning
biznesiga qaratilgan elektron shakldagi servislar to‘plamidan tarkib topadi.
Servislar to‘plami kompaniyaning biznes jarayonlari va uni amalga oshirishda
kelib chiqadigan vazifalarni mujassamlashtiradi.
3.1 - rasm. SYA komponentalari va ular orasida o‘zaro muloqotlar tashkil
etilishining diagrammasi.
SYA da servislar yagona kompozit ilova sifatida jamlanadi va standart
protokollar orqali chaqiriladi.
Funksional vazifaga ega hamma ilovalar aniq belgilangan interfeyslari
bo‘lgan mustaqil servislardan tarkib topadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
