Kitap Kapağı. cdr

B. Moğollar ve Timurlular Döneminde Yaylak Olarak Bâdgîs 

Yaylaklar,  göçebe  toplumların  temel  yaşam  alanlarıdır.  Bahar  anlamındaki  “yay” 

kökünden türeyen “yaylak” yaylamak mastarından yaylak şekline dönüşmüştür. Arapçada 

masif,  Farsça’da  serd-sîr  (soğuk  bölge)  olarak  geçmektedir  (Bosworth,  2002,  s.  301; 

Kaşgarlı Mahmud, 2005, s. 676; Uyar, 2013, s. 245).  

Afganistan’ın  kuzey  kısmında  yer  alan  Bâdgîs  bir  platoydu.  Burası  yüksekliği 

sebebiyle  serindi  ve  bol  yağış  almaktaydı  (Seyf-i  Herevî,  1944,  s.  104;  Strange,  2015,  s. 

502). Yazın dahi Bâdgîs’in yaylalarında hava ve su çok soğuktu (Hâfız-i Ebrû, 1349, s. 106). 

Bu nedenle yılın tümünde yeşil yeşil olarak kalıyordu (İbn Batuta, 1983, s. 272). Bâdgîs, çok 

eskiden beri gür otlakları nedeniyle göçebeler için cazip bir yerdi (Piyadeoğlu, 2011: 21). 

Birçok insan ve hayvan  burada  yaşayabiliyordu (Hâfız-i Ebrû, 1349, s. 32). Gür otlakları 

nedeniyle göçebeleri cezbeden bir yer olduğu için burada yerleşik halk kültürünün oluşması 

mümkün olmadı (Barthold, 2005, s. 223).  

Hamdullah  Müstevfî,  Tarih-i  Güzide  de  Emîr  Nasr  b.  Ahmed  Sâmânî  Horâsân 

memleketlerini  ele  geçirdikten  sonra  Herât’a  geldiği  zaman  buranın  kuzey  rüzgârlarını, 

Serahs’ın ilkbaharını, Bâdgîs’in yazını, şehrin etrafını nimetle dolduran sonbaharını görünce 

hanedanın gerçek payitahtını unuttuğunu kaydetmiştir. Ebû’l-Hasan-ı  Rûdegî (ö.329/941) 

Sâmânîler  devrinde  Buhârâ’da  meşhur  bir  şair  iken  Bâdgîs’in  güzelliklerine  hayran  olup 

buraya  yerleşmişti.  Sâmânoğlu  Hükümdarı  Emîr  Nasr  onu  tekrar  Buhârâ’ya  çağırmak 

istemişse de o dönmemiştir (Devletşâh, 1997, C.I, s. 64).  

Gaznelilerin yol boyunda otlak sıkıntısı çektiği sırada Sultan Mes’ud komutanlarına 

yemin bol olduğu Bâdgîs’e gidip bir müddet orada kalmalarını söylemişti (Beyhakî, 2019, 

s. 579). Gür otlakları nedeniyle burada at ve koyunun bolca yetiştirildiğini, Gûrluların burada 

yetiştirdikleri atları satarak önemli gelir elde ettiklerini yukarıda söylemiştik.  

Yer  sıkıntısı  çeken  Selçuklu  Türkleri  için  otlaklarıyla  meşhur  olan  Bâdgîs  çok 

önemliydi.  Bu  nedenle  bölgedeki  mücadeleler  sırasında  Bâverd’den  sonra  Bâdgîs’e 

ulaşmışlardır.  Zaten  bu  otlaklar  Dandanakan  Savaşı  öncesinde  iaşe  temini  için  hem 

Gazneliler hem de Selçuklular açısından elde tutulup  faydalanılması düşünülen bir alandı 

(Özgüdenli, 2012, s. 42).  

Gûrluların  sürüleri  Bâdgîs’te  otlardı  (İbni  Batûta,  1983,  s.  272).  Dönemin 

kaynaklarında  yer  alan  Hârzemşâh  Alâeddîn  Muhammed’in  haberi  olmadan  askerlerinin 

1204 yılında Gûrlulara ait olan Bâdgîs’ten çok fazla mal ve at yağmaladıkları bilgisi buranın 

göçebe  unsurların  üretim  biçimlerinden  olan  at,  koyun  gibi  hayati  öneme  haiz  ürünlerin 

---

Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun 

International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26

th

 - 28

th

 of September 2019 – Giresun

 

63 

 

burada ne kadar bol olduğunu göstermesi bakımından dikkate şayandır (Cüveynî, 2013, s. 

287; Barthold 1990, s. 372).  

Yaylaklar,  bir  yandan  kalabalık  Moğol  boylarının  eski  göçebe  hayatlarını  devam 

ettirdikleri  yerleşim  alanları  olarak  varlığını  sürdürürken  diğer  yandan  daha  çok  yönetici 

sınıftan yeni yeni yerleşik hayata geçen Moğollar için yeni yaşam koşulları içinde başka bir 

mana  kazanmıştı.  Kış  soğuklarında  şehirlerde  kalan  Moğollar,  havalar  ısınmaya 

başladığında  eski  geleneğin  bir  devamı  olarak  yaylaklara  göçüp  orada  yazlık  şehirler 

oluşturdular (Haykıran, 2015, s. 176).