Kitap Kapağı. cdr

Ortadoğu’daki  Moğol  yöneticileri  kendi  bölgelerinde,  haremleri  ve  muhafız 

alaylarından  (Keşhig)  oluşan  10.000  kişilik  birlikleri  ve  tabii  ki  askerlerin  aileleri  ve 

sürülerinin  de  katılımıyla  buna  benzer  şekilde  hareket  etmiş  ve  ordugâh  kurmuşlardır. 

Bundan  dolayı  otlak  listeleri,  Moğol  idarecileri  tarafından  birçok  tümenin  büyüklüğünü, 

Moğolların  Orta  Doğu’daki  imparatorluğunun  (İlhanlılar)  otlak  bölgelerini  ortaya 

çıkarmak  için  kullanılmıştır.  Moğol  yöneticilerinden  itibaren,  göçebe  boy  liderleri 

istedikleri  yaylak  ya  da  kışlağı  alabilme  hakkına  sahip  olmuş  ve  bu  otlaklar,  çok  farklı 

tümenler tarafından kullanılmıştır (Smith, 2000, s. 398).  

Moğollar  dönemindeki  Aras  Nehri’nin  aşağı  kısmında  yer  alan  bu  gün  bir  kısmı 

Azerbaycan bir kısmı da İran’da yer alan Mugan Otlağı önemli otlaklardandı (Uyar, 2013, 

s.  250).  Bunun  dışında  onların  Horâsân,  Anadolu  ve  Afganistan’a  birçok  yerde  önemli 

yaylakları  ve  otlakları  vardı.  Batıdan  Kûçân,  doğudan  Tûs,  güneyden  Nîşâbûr,  kuzeyden 

Yazer ile çevrili olan Radgan otlağı bu dönemde Moğol göçebeler için çok elverişli yerlerden 

birisiydi. İlhanlıların  son dönemlerinde Serbedârî  lideri  Abdürrezzak İlhanlıların Horâsân 

vezîri Hâce Alâeddîn Hindû’nun buradaki üç bin atını alıp Sebvezâr’a getirmiş ve piyâde 

askerlerini süvârî duruma getirmişti (Devletşâh, 1997, C.II, s. 334-335; Şahin, 2017, s. 173). 

Bu  dönemde  bölgenin  ismi  Bâdgîs  Yaylağı  veya  Bâdgîs  Otlağı  şeklinde  kullanılmıştır 

(Reşîdüddin Fazlullah, 2013, s. 88).  

Bâdgîs  Yaylağı  Moğollar  döneminde  Herât  Kışlağı’nın  tamamlayıcısı  olarak 

kullanıldı (Smith, 2000, s. 407; Uyar, 2013, s. 257). Seyyah Ferrier, Bâdgîs’teki Kale-yi Nov 

yakınında  bulunan  otlakların  bütün  Asya’nın  en  iyi  otlakları  olduğunu  kaydetmiştir 

(Barthold, 2005, s. 223). Güneye ve kuzeye yapılacak seferlerde atların semizleştirilmesi, 

iaşe temini ve yaylak olarak kullanılması nedeniyle Bâdgîs Moğollar açısından son derece 

önemli bir yaylaktı.  Bu nedenle Moğol devletleri dahi burası için kendi aralarında savaştılar. 

1270 yılında İlhanlılar ile Çağataylar arasında Bâdgîs otlaklarına sahip olmak için yapılan 

savaş buranın ne kadar önemli olduğunu göstermektedir (Barthold, 2005, s. 223; Barthold & 

Allchin, 1986, s. 857).  

İlhanlı Hükümdarı Abaka Han’ın en küçük kardeşi Tübşin’e ait olan Bâdgîs otlağını 

Çağatay  hükümdarı  Barak  Han  almak  isteyince  Abaka  Han  ona  karşı  koyamadı  Argûn 

Aka’nın  yardımıyla  Abaka  Han’ın  ordusu  beklemek  için  Mâzenderân’a  çekildi 

(Dashdondog, 2011, s.168). Çağatay hükümdarı Barak, otlakları askerlere bölüştürüp atlarını 

semizleştirmelerini,  bu  sırada  atların  yerine  eşek  ve  öküz  kullanmalarını  emrettiğinde 

---

64 

Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun  

International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26

th

 - 28

th

 of September 2019 – Giresun 

 

Yesür’e  Bâdgîs  otlağını  verdi  (Reşîdüddin  Fazlullah,  2013,  s.  92).  Gazan  Han’ın  1302 

yılında  Horâsân’da  Şehzâde  Olcayto  Hudabende’ye  yazın  oturması  için  taksim  ettiği 

yaylaklar arasında Ebîverd, Tus, Merv ve Serahs ile birlikte Bâdgîs de vardı (Spuler, 1987, 

s. 367 dn 2; Reşîdüddin Fazlullah, 2013, s. 288).  

Çağatay  Hanlığındaki  iç  mücadeleler  muhalif  prenslerin  daha  güneye  inerek 

Horâsân’a  yerleşmesine  sebep  oldu.  Çağatay  Hanlığındaki  iç  mücadelelerden  faydalanan 

İlhanlılar onlara muhalif olan şehzâdelere yardım ettiler. Onlara yönetecek teb’a ve topraklar 

verdiler.  İlhanlıların  bu  siyâseti  Horâsân’ın  güneyinde  Çağatay  nüfûzunu  arttırdı  (Manz, 

2006, s. 39). Bu ihsanların en önemlilerinden birisi İlhanlı hükümdarı Olcayto’nun Yesûr’a 

1313-1314  yılında  Bedehşan  ile  Kandahar dağlarını  da  içine alan  Belh’den  Kâbil’e kadar 

olan  alanı  vermesidir.  Yesûr  kendi  yandaşlarını  bu  bölgeye  getirip  iskân  etti.  Yesûr’un 

kendisi  de  Bâdgîs’e  yerleşti.  Bu  sırada  Mâverâünnehr’e  yaptığı  akınlardan  ele  geçirdiği 

birçok esiri de Horâsân’a yerleştirdi (Manz, 2006, s. 40). Çağatayların önemli güçlerinden 

Karaunasların  bir  kısmı  İlhanlılara  bağlıydı  ve  Herât-Bâdgîs-Cuveyn  ve  Kunduz-Bağlan 

otlaklarını kullanmaktaydılar (Manz, 2006, s. 215; Simith, 2000, s. 408). Bâdgîs’in Moğollar 

için önemli bir yaylak olma özelliği Moğollar tarih sahnesinden silinene kadar devam etti.  

Bâdgîs’in  Timurlular  özellikle  de  Mîrzâ  Şahruh  zamanında  kullanım  amacı 

Moğolların kullanım amacına göre bir yönüyle benzer bir yönüyle de farklılık göstermiştir. 

Şöyle  ki;  Timurlular  da  Bâdgîs’i  Moğollar  gibi  yaylak  olarak  kullanıp  otlaklarının  bol 

olmasından  ziyadesiyle  faydalanmışlardır.  Çoğunlukla  Moğolların  yönetici  sınıfının  kışın 

şehirlerde  kalırken  yazın  yaylalarda  yaşamaya  devam  etme  alışkanlıkları  Timurlular 

zamanında  da  devam  etti.  Ancak  burası  hayvanların  yetiştirilmesi  amacı  dışında  başkent 

Herât’ın sıcak  havasından kurtulma amacıyla dinlenme,  hoş vakit geçirme  yeri olarak da 

kullanmışlardır. Özellikle Mîrzâ Şahruh zamanında Bâdgîs, hükümdarın sürekli gittiği bir 

yer oldu. Hükümdarın burada bulunması nedeniyle devlet işleri de buradan yürütülmüştür. 

Bu  anlamıyla  yaylak  kelimesi  devletin  yazlık  karargâhı  anlamında  da  kullanılmaktadır. 

Timurlu yöneticiler Bâdgîs’i aynı zamanda dinlenme, hoş vakit geçirme, başkent Herât’ın 

sıcak havasından kurtulma amacıyla da kullanmışlardır.  

Bâdgîs çevresi Herât Bölgesi’nin en serin yeriydi. Orta Çağ’da kuzey rüzgârları ve 

çok güzel havası ile meşhurdu (Barthold & Allchin, 1986, s. 857; Devletşâh, 1997, C.II, s. 

322;  İsfizârî,  1338,  C.II,  s.  1;  Seyf-i  Herevî,  1944,  s.  106).  Havasının  güzelliği  ve  yayla 

özelliği yönünden Bâdgîs’teki Kiytû (Kitû) Dağları çok daha meşhurdu.

1

 Burası güzel havası 

ve cennete benzetilen bahçeleri ile çok güzel bir yerdi (Abdürrezzak Semerkandî, 1949, II/3, 

s. 315; Alan, 2015, s. 169). Kiytû, Mîrzâ Şahruh’un da sık sık gittiği bir yerdi (Abdürrezzak 

es-Semerkandî, 1949, C.II/3, s. 194; Alan, 2015, s. 169; İsfizârî, 1338, C.II, s. 228).  

Bâdgîs’teki meşhur yaylaklardan birisi de Baba Hâki Yaylağı’ydı. Buranın otlakları 

ve ormanlık alanları çoktu.  Havası serin ve çok güzeldi. Akarsuları da çok hoştu.  Yaylada 

türlü türlü kuşlar ötüşür yabani hayvanlar dolaşırdı.  Herât’ın yöneticilerinin çoğu baharda 

                                                

1

 Aynı adla Tiflis’ten sonra Nahcivan yolu üzerinde de bir yer vardır (Tacü’s-Selmânî, 1988, s.62, dn.139). 

---